تأثيرات جايگزين هاى پول نقد
نقدينگى
برخى از اقتصاددانان، بر وظيفه پول به عنوان يک وسيله مبادله تأکيد مى ورزند و ابزارهايى همچون سکه، اسکناس و سپرده هاى ديدارى که انجام اين وظيفه را به همراه دارند، مورد توجه قرار مى دهند.
به اين مجموعه، پول در مفهوم محدود مى گويند. در برابر اين عده، گروهى ديگر گستره شمول پول را وسيع تر مى دانند و آن را شامل تمام سپرده هاى بانکى (نه تنها سپرده هاى ديدارى در بانک هاى تجارى) مى دانند.
اگر وظيفه مبادله مدنظر باشد، تنها اقلامى که به عنوان وسيله مبادله عمل مى کنند در عرصه پول منظور مى شود. اگر وظيفه ذخيره ارزش مورد توجه باشد، تعريف پول شامل تمام دارايى هايى که از نقدينگى بالايى برخوردار باشند، خواهد بود.
نقدينگى يک دارايى بستگى به ميزان سهولت خريد و فروش، هزينه ناشى از آن و ثبات و قابليت پيش بينى قيمت را دارد. از اين جهت مى توان دارايى ها را با اين سه عامل سنجيد و آنها را بر حسب درجه نقدينگى رده بندى کرد.
تورم
از حدود سه ده اخير بيشتر کشورهاى جهان اين مسئله را يکى از مباحث اقتصادى مهم خود مى دانند و اين امر سبب شده که عده اى قرن حاضر را قرن تورم بنامند (اين نام در مورد کشورهاى پيشرفته صنعتى که نرخ تورم را کنترل کرده اند، صدق نمى کند).
گسترش اين پديده و توانايى دولت ها و مقامات تصميم گيرنده در حل آن، سبب شده است که مباحث نظرى زيادى در مورد آن شکل گيرد.
جرائم مرتبط با چک پول
جعل
جعل عبارت است از ساختن، گردانيدن، مبدل ساختن و وضع کردن، قرار دادن ،آفريدن هر چيز ساختگى که در آن دعوى اصل کنند و هر چيزى که از کسى از پيش خود اختراع کند.
جعل در لغت، کلمه ای عربی است و به معنای مختلفی بيان شده است که از جمله در خلقت کردن، ايجاد کردن، قرار دادن و گردانيدن، تصور کردن دگرگون کردن، پنداشتن، ناميدن و نسبت دادن است.
روش هاى جعل چک پول
به طور کلى براى جعل چک پول به سه طريق عمده مى توان اشاره کرد که هر يک از اين روش ها متناسب با نحوه انتخاب جاعلان با يکديگر متفاوت بوده و هر روش استفاده از امکانات خاص و زمينه هاى مورد لزوم را به همراه دارد که با توجه به نتايج اخذ شده از پروند هاى جعل پول مى توان اين روش ها را بدين شرح بيان داشت:
- جعل چک پول و چاپ با بهره گيرى از فناورى رايانه اى
- تغيير ارقام چک پول اصيل و ساختن چک پول مجعول جديد
- به جريان انداختن چک پول باطل شده
جعل چک پول با بهره گیری از فناوری رایانه ای
يکى از رايج ترين روش ها جعل چک پول و آماده کردن زمينه سوء استفاده جاعلان، بهره گيرى از چک پول اصيلى است که به نحوى در اختيار آنان قرار مى گيرد (شخصاً با خريد از بانک ها يا با اخذ آن از شخص ثالث) و با استفاده از دستگاه هاى اسکن رايانه اى و تغيير اعداد شماره چک در روى رايانه و چاپ چک پول مجعول به تعداد مد نظر با چاپگرهاى رنگى صورت مى پذيرد.
در اين روش با تهيه کاغذ هايى که زمينه لازم را براى چاپ چک پول مجعول، دارا باشند شرايطى فراهم مى شود که پس از چاپ و پخش آن از نظر نوع و قطر کاغذ نيز تشابهات لازم ملحوظ نظر واقع شود.
در اين روش به دو صورت در خصوص پخش چک پول مجعول اقدام مى شود:
در شکل اول جاعل هر بار تعداد کمى از چک پول هاى مجعول را چاپ کرده و پس از خرج کردن آن با شگردهاى مختلف در محل هاى گوناگونى که سوء ظنى را ايجاد نکند اقدام به کسب اموال نامشروع مى کند و در شکل دوم نيز تعداد قابل توجهى از چک پول هاى مجعول را تهيه و آنها را به قيمت هاى کمترى نسبت به قيمت واقعى و به صورت تعداد به اشخاص ديگرى واگذار مى کند و اين عده خود به تناسب تعداد خريد نسبت به انتقال آنها به ساير نقاط و خرج کردن آن اقدام مى کنند، که در اين شرايط جاعل اصلى کمترين اثرى از خود باقى نمى گذارد.
اين گونه چک پول هاى مجعول فاقد هرگونه علائم و رمزهاى به کار رفته مانند نمونه اصيل هستند لکن با توجه به کيفيت تجهيزات در اختيار و بهره گيرى از کاغذ هاى مرغوب از نظر شکل ظاهرى شباهت بسيارى زيادى را با چک پول اصيل دارا بوده که تنها امکان شناسايى و تعيين اصالت آن را بايد با استفاده از نور ماوراء بنفش انجام داد که به دليل در اختيار نداشتن اين وسيله براى تمامى شهروندان، زمينه سوء استفاده از اين روش افزايش يافته است.
تغيير ارقام چک پول اصيل
يکى ديگر از روش هاى جعل چک پول را مى توان در خصوص ايجاد تغييرات فيزيکى و شيمايى دانست که بر روى چک پول اصيل ايجاد مى شود. جاعل پس از در اختيار گرفتن چک پول به هر طريق که متصور باشد با به کارگيرى مواد شيميايى و ايجاد تغيير در ارقام حروفى و عددى چک پول، آن را افزايش رقم داده و اقدام به ساختن چک پول مجعول جديدى مى کند که از نظر ارزش 10 برابر قبل آن است.
اين تغيير در گذشته (قبل از صدور ايران چک هاى بانک مرکزى) اغلب در خصوص چک پول هايى با ارزش دويست هزار ريال بود که با حذف مبلغ حروفى دويست، آن را به دوميليون ريال تبديل و با گذاردن يک صفر به انتهاى مبلغ عددى نسبت به تهيه يک چک پول مجعول به ارزش غير واقعى دوميليون ريال اقدام کرده و پس از ارائه آن به افراد جهت خريد اقلام، به دليل دقت بسيار زياد به کار رفته در هنگام جعل از يک سو و انجام آزمايش توسط تحويل گيرنده چک پول (حتى با اشعه نور ماوراء بنفش) از سوى ديگر با توجه به اصيل بودن کاغذ آن و داشتن کليه رمزها، هيچ گونه انتظار مجعول بودن را نداشته و با قبول آن و ارائه به بانک جهت وصول متوجه تغيير رقم مى شود.
اين اقدام اغلب در خصوص چک هايى صورت مى پذيرفت که از نظر رنگ و اندازه در قطع هاى دويست هزار ريالى و دو ميليون ريالى به صورت يکسان توسط بانک چاپ و در اختيار مشتريان قرار مى گرفت، لکن نظر به تنوع زياد چاپ چک پول سبب شده بود تا امکان ثبت و ضبط رنگ ها و قطع هاى بانک هاى گوناگون براى استفاده کننده ميسر نباشد، لذا جاعلان از اين مطلب سوء استفاده کرده و با اين روش سعى در جعل ارقام يک چک پول اصيل مى کردند.
شايان ذکر است که در اين روش تنها به تغيير ارقام حروف فارسى درج شده در چک پول اقدام کرده و از تغيير مبلغ درج شده حروفى انگليسى خوددارى مى کردند.
نظر به اينکه تحويل گيرندگان اين گونه پول ها به دليل عدم آشنايى با زبان انگليسى اقدام به بررسى حروف انگليسى درج شده روى آن را نمى کردند. لذا تغييرى در اين بخش از چک پول تغيير صورت نمى پذيرفت.
به جريان انداختن چک پول باطل شده
امکان جعل اين نوع چک پول توسط افراد عادى جامعه متصور نيست و اغلب با سو ءاستفاده از موقعيت شغلى، توسط افرادى که دسترسى به اسناد بايگانى شده چک پول هاى باطل شده را دارند انجام مى پذيرد.
در چک پول هاى سابق، هر چک پول بر اساس شرايط قانونى ابلاغ شده، پس از تحويل به خريدار بايد در حضور متصدى بانک امضا و هنگام واگذارى نيز امضاى دوم آن درج مى شد که فرد ثالث ديگر امکان واگذارى اين چک پول را به ديگرى نداشته و ملزم مى شد آن را به بانک براى وصول ارائه تا پس از ابطال از گردش و جريان خارج شود که در همين راستا پس از تحول چک پول و ابطال آن، مواردى وجود داشته است که بايگان با داشتن چک پول باطل شده (که هنگام پرداخت در بانک سوراخ شده) با فرصت زياد آن را بازسازى و با استفاده از مواد شيميايى و تغييرات فيزيکى دوباره شکل و هويتى اصيل به آن داده و دوباره به جريان انداخته است.
تعريف چک
در خصوص ريشه لغوى چک اختلاف نظر وجود دارد، برخى از نويسندگان با توجه به استعمال لغت از سوى شعرا و ادبا آن را داراى ريشه فارسى دانسته که از ايران به هندوستان، سپس به اروپا رفته است، لذا در منابع فارسى آمده است چک کلمه اى فارسى به معنى نوشته اى که به وسيله آن از پولى که در بانک دارند مبلغى دريافت داشته یا به کسی حواله دهند. برخی آن را از فعل انگلیسی Check دانسته اند که در این صورت چک دارای معانی زیر است:
- جلوگیری از چیزی یا کاری، منع کردن، رسیدگی کردن، مقابله کردن
- جلوگیری، منع، تطبیق، مقابله، یا بلیط یا چیز دیگری که در برابر سپردن اسباب به سپارنده دهند
- مکث کردن
برخی دیگر نیز آن را کلمه فرانسوی Cheque دانسته که به معنای حواله و برات است که از فرهنگ فرانسه وارد شده است.
در اصطلاح حقوقی ماده 310 قانون تجارت در تعریف چک مقرر می دارد: نوشته اس که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلا یا در مواردی مسترد یا به دیگری واگذار کند.
انواع چک
سه نوع از چک هایی که در کشورهای مختلف استفاده از آن ها مرسوم است عبارتند از:
- چک تایید شده
- چک بسته
- چک مسافرتی
چک های مورد استفاده در ایران نیز عبارت اند از:
- چک عادی
- چک های خاص، که شامل موارد زیر است:
- الف- چک تضمین شده: در قانون جدید صدور چک، اصلاحی 23/8/1372، چک تضمینی چنین تعریف شده است: چک تضمین شده، چکی است که توسط بانک به عهده همان بانک به درخواست مشتری صادر و پرداخت وجه آن توسط بانک تضمین می شود. این نوع چک در واقع یک چک بانکی است، نه چکی که بانک آن را تضمین می کند.
- ب- چک تضمینی بانک ملی: این نوع امروزه توسط همه بانک ها صادر می شود و خاص بانک ملی نیست
- ج- چک تایید شده
بررسی انواع چک های بانکی
بانک ها در خصوص چگونگی ثبت و ابطال و نگهداری حساب مربوطه به انواع چک های بانکی، دستور العمل های واحد و یکسانی ندارند و به همین علت استفاده از این نوع چک ها به صورت همزمان در کلیه بانک ها آغاز نشده است. اطلاعات به دست آمده در مورد هر یک از بانک ها در زیر آورده شده است:
نوع و روش تحقیق
در این پژوهش نیز پیامدهای اقتصادی-انتظامی چک پول با تشریح و تبیین وضعیت موجود و دلایل چگونگی و چرایی این پیامدها مورد بررسی و در ضمن از روش دلفی به منظور جمع آوری اطلاعات استفاده شده است.
جامعه آماری
جامعه آماری انتخاب شده شامل افراد متخصص در هر دو زمینه فوق الذکر بوده است. این افراد دارای حداقل مدرک تحصیلی لیسانس، جایگاه خدمتی حداقل سرهنگی در جامعه متخصصان انتظامی و حداقل رتبه 16 در متخصصان اقتصادی، داشتن سابقه حداقل 15 سال خدمت در کشف جرایم جامعه انتظامی و حداقل 7 سال در بانک مرکزی شاغل بودن آنان در هر دو بخش مدنظر بوده است و بر اساس استعلام متخصصان واجد شرایط در جامعه آماری در ناجا 20 نفر و در سیستم بانک مرکزی 30 نفر بوده که به صورت کتبی از سوی هر دو بخش اعلام شده است.
تمام 50 نفر متخصصان اعلام شده به عنوان جامعه آماری محسوب که به صورت کل شماری مورد نظرسنجی قرار می گیرد و نظر به این که این افراد سوابق علمی و عملی لازن را در خصوص موضوع پژوهش دارا می باشند، لذا هر یک از افراد جامعه آماری دارای مشروعیت و مقبولیت لازم در امر اعلام نظرات تخصصی خود هستند.
تعریف عملیاتی متغیرها
جعل:
جعل و تزویر عبارت اند از ساختن نوشته یا سند یا ساختن مهر و امضاء اشخاص رسمی و غیر رسمی خراشیدن یا تراشیدن قلم بردن یا الحاق نوشته ای به نوشته دیگر یا به کار بردن مهر دیگری بدون اجازه صاحب آن و نظایر این ها به قصد تقلب.
جرم:
به هر فعل یا ترک فعلی که در قانون برای آن مجازات تعیین کرده باشد، جرم گویند.
کلاهبرداری:
بردن مال غیر به وسیله توسل به حیله و فریب.
سرقت:
ربودن مال دیگری را سرقت گویند.
چک پول:
چکی است که توسط بانک صادر و وجه آن در هر یک از شعب آن بانک یا توسط نمایندگان کارگزاران آن پرداخت می شود
سفته:
سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می کند مبلغی را در موعر معینی یا عندالمطالبه در وجه حامل یا شخص معینی یا به حواله کرد آن شخص کارسازی کند.
نقدینگی:
مجموع پول و شبه پول به علاوه اسناد خزانه، اسناد پستی منتشر شده توسط پست (در برخی از کشورها یا صندوق های مشابه) اسناد خزانه، برخی اوراق بهادار و جایگزین های دارایی یا پولی و مالی که در بورس خرید و فروش نمی شوند و نوعی دفترچه های پس انداز خاص را نقدینگی می گویند.
تورم:
عبارت است از کاهش ارزش پول در خارج از کشور که به وسیله نرخ اسعار مختلف و قیمت طلا اندازه گیری شود.
(یکی از راه هایی که می توان به وسیله آن جلوی سوء استفاده و چک های بلامحل را گرفت
اعتبارسنجی افراد و مشخص کردن
اعتبار بانکی افراد می باشد)
بررسی پیامدهای انتظامی و اقتصادی چک پول
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=102319