چکیده
بشر مى کوشد تا در معاملات براى انتقال ارزش مبادله اى خالص خود از ابزارهاى سریع مطمئن و کم هزینه استفاده کند. جایگزین هاى مورد استفاده از جمله چک، یکى از این وسایل که در آینده تکامل بیشترى خواهند یافت.
به همین علت چک پول از این نظر که امروزه در معرض انواع تخلفات مانند جعل سرقت، وسیله پرداخت در کلاهبردارى و سوء استفاده از آن در جرائم دیگر از جنبه انتظامى و مشکلاتى مانند تورم، نقدینگى، تضمین پرداخت و رسوبات آن از جنبه اقتصادى قرار گرفته است از اهمیت خاصى برخوردار است.
نوع تحقیق انجام شده کاربردى و روش تحقیق توصیفى تحلیلى است و به همین دلیل پژوهش حاضر فاقد فرضیه است لکن سؤالات تحقیق عبارت است از:
- پیامدهاى اقتصادى انتظامى استفاده از چک پول چیست؟
- چه پیامدهاى سوء اقتصادى در استفاده از چک پول وجود دارد؟
- برجسته ترین پیامد انتظامى ناشى از چک پول چیست؟
- نقش چک پول در وقوع جرائم انتظامى چگونه است؟
جامعه آمارى این تحقیق متشکل از 40 نفر از دو گروه متخصصان و کارشناسان (20 نفر از انتظامى و 20 نفر از اقتصادى) است. پس از جمع بندى اجمالى، دستاوردهاى تحقیق بیانگر این مهم است که چک پول به رغم مؤثر بودن در تسهیل معاملات، داراى پیامدهاى سوئى در هر دو بخش انتظامى اقتصادى است که به منظور کاهش، در فصل نهایى پیشنهادهاى لازم ارائه شده است.
نتایج این پژوهش در بهره گیرى از فناورى پیشرفته از قبیل کارت هاى اعتبارى پرداخت و پول الکترونیکى از یک سو و ایجاد بانک بانک متمرکز چک پول، تجزیه و تحلیل رسوب آن، استفاده از یک نوع چک پول، آموزش همگانى و تصویب قوانین جدید از سوى دیگر است.
مقدمه
جامعه امروزى در طى مراحل مختلف از ابتداى شکل گیرى اغلب با مسائل جدیدى رو به رو بوده که همواره با ایجاد پدیده جدید نظم و آسایش عمومى مردم نیز به نوعى مورد تهدید واقع شده است.
سوء استفاده مجرمان از انواع پدیده ها به منظور تحصیل اموال مردم و ایجاد ضرر به امنیت فردى و اجتماعى نیز از جمله مواردى است که قانونگذار را موظف به تصویب قوانین جدیدى در خصوص حفظ ارزش ها و تضمین سلامت زندگى اجتماعى و جلوگیرى از افزایش روند سوء استفاده از آنها کرده است.
این قوانین پس از تصویب و اجرا مورد احترام قشر بزرگى از آحاد جامعه قرار مى گیرد. با وجود این درصد کمى از مردم هم در مقابل قانون قد علم مى کنند و در خلاف جهت اکثریت، به منظور حصول منافع شخصى خود این قوانین را رعایت نکرده و از این منظر به عنوان مجرمانى تلقى مى شوند که سعى و تلاش وافرى براى فرار از چنگال عدالت به عمل مى آورند.
از آنجا که امروزه چک پول خود نقش پول را در جامعه ایفا مى کند و استفاده از چک پول جدید به نام ایران چک در حال حاضر فقط در قطع هاى پانصد هزار، یک میلیون ریال و دو میلیون ریال رایج است، جاعلان بلافاصله با بهره گیرى از امکانات موجود نسبت به ارائه موارد جعلى آن اقدام و نگارنده در مدت کمتر از یک هفته شاهد تشکیل پرونده مقدماتى در خصوص جعل ایران چک بوده و این بیانگر آن است که اولاً شناسایى بسترهاى وقوع جرائم مرتبط با چک پول و سرقت آن تاکنون صورت نپذیرفته و ثانیا زمینه هایى که بتواند آسیب پذیرى هاى چک پول را کاهش دهد احصا نشده است.
بیان مسئله
چک پول از منظر مدیریت پولی خود، یک نوع پول است که می تواند آثاری به همراه داشته باشد. انتشار چک پول در سیستم بانکی کشور موجب شده تا حمل و نقل وجه نقد پول توسط مردم جلوگیری و انجام معاملات تجاری از سرعت بیشتری برخوردار شود لکن به علت افزایش حجم پولی، از این طریق عوارض منفی ایجاد شده که از آن جمله می توان به سوء استفاده های مختلف از چک پول اشاره کرد، به طوری که این
سند اعتباری خود باعث بروز عوارض در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و حتی انتظامی شده است.
اختصاص وقت قابل توجه عوامل انتظامى و قضایى که براى پیگیرى پرونده هاى متشکله سارقان یا جاعلان صرف مى شود، سبب شده تا دلیل عدم توجه به پیامدهاى ایجاد شده، زمینه بروز مشکلات جدیدى فراهم شود. عدم توجه سیستم بانکى به کارشناسى پیامدهاى اقتصادى انتظامى چک پول و میزان تاثیر و نحوة استفاده از این ابزار جایگزین پول نقد براساس دستور العمل هاى مصوب بانک مرکزى از جمله مطالب قابل اهمیت بیان مسئله است که می توان برای
اعتبارسنجی استفاده شود.
سوالات تحقیق
به منظور روشن شدن جهت تحقیق، سوال اصلی مطر شده در این تحقیق عبارت است از:
- پیامدهای انتظارمی استفاه از چک پول چیست؟
سوالات فرعی در این تحقیق نیز به شرح زیر است:
- برجسته ترین پیامد ناشی از چک پول در بخش انتظامی چیست؟
- نقش چک پول در وقوع جرایم چگونه است؟
اهمیت موضوع
استفاده از چک پول به عنوان یکى از جایگزین هاى اسکناس و مسکوکات به جهت دارا بودن مبالغ بالا، کم حجم بودن و سرعت در انجام معاملات به عنوان یک امر متداول در جامعه شده است که نظر به تورم موجود در جامعه و لزوم ارائه کلان در معاملات، رغبت آحاد مردم در استفاده از چک پول بیشتر شده است. در این بین مشخص کردن
اعتبار بانکی افراد بسیار مهم است.
از سویى با توجه به افزایش میزان استفاده از این سند و وجود آسیب پذیرى هایى که در به کار گیرى از آن وجود دارد، زمینة استفاده شگردهاى جدید در ارتکاب جرائم فراهم شده، که وقوع این جرائم از منظرهاى مختلف قابل طرح است.
اهداف تحقیق
هدف اصلى تحقیق، شناسایى پیامدهاى اقتصادى و انتظامى چک پول است که با این اقدام مى توان در راستاى تحقیق، نتایج اهداف فرعى زیر را نیز حاصل کرد:
- شناخت پیامدهای اقتصادی چک پول
- تعیین تبعات انتظامی چک پول
- توصیف نقش چک پول در وقوع جرایم
فرضیات تحقیق
نظر به اینکه این تحقیق توصیفی – تحلیلی است، فرضیه ای برای آن در نظر گرفته نشده است.
نوع و روش تحقیق
از نظر روش و ماهیت تحقیق توصیفی – تحلیلی است که در آن شناسایی پیامدهای اقتصادی و انتظامی چک پول با تصویر سازی آنچه هست، تشریح و تبیین می شود و دلایل چگونه بودن و چرایی وضعیت مسئله و ابعاد آن مورد بررسی قرار می گیرد. از نظر نوع تحقیق نیز کاربردی است.
پیشینه تحقیق
با بررسى به عمل آمده در اسناد و مدارک موجود در دافوس ناجا، مراکز تحقیقاتى و پژوهشى و وزارت علوم و پایگاه اطلاع رسانى پایان نامه ها و بانک اطلاعاتى کتابخانه بانک مرکزى جمهورى اسلامى ایران، تاکنون هیچ تحقیقى در خصوص پیامدهاى ناشى از چک پول به دست نیامده است.
ادبیات نظری تحقیق
تعریف پول بر پایه قانون
پول امروزی (اسناس و مسکوک) به لحاظ این که حکومت برای آن ارزش و اعتباری ایجاد کرده پول معتبری است که اعتباری آن از طریق قانون ایجاد شده است.
تعریف پول با اتکا به مصادیق پول
دکتر علی اکبر مدنی می گوید: پول عبارت از چیزی است که دارای قدرت خرید با پرداخت باشد، به عبارت دیگر، پول مالکیتی است مورد قبول همه که قابلیت انتقال سریع را داراست.
تعریف پول بر مبنای وظایف پول
در اقتصاد کلاسیک پول یک وظیفه داشته است و آن قرار گرفتن به عنوان واسطه مبادله بود. کینز وظیفه دیگری نیز برای پول قائل شد که آن ذخیره ارزش بودن پول بود. از دیدگاه وی تقاضا برای پول شامل سه عامل به شرح زیر بود:
- تقاضای معاملاتی برای انجام معاملات
- تقاضای احتیاطی برای موقع ضروری چون بیماری، ازدواج و غیره
- تقاضای سفته بازی، احتکار و کنز
تعریف پول بر پایه معیار مقبولیت عام برای وسیله مبادله شدن
فیشر معتقد است که هر گونه حق مالکیتی را که مورد قبول عموم در مبادلات قرار گیرد می توان پول نامید. این تعریف بر اساس میزان مقبولیت عموم در خصوص مبادلات در نظر گرفته می شود.
ملاحظاتی در مورد خاصیت های پول
پیدایش پول به دلیل نیازهای اقتصادی بشر بوده است و تجربه نشان داده است که مبادلات پایاپای کارآیی ندارد. از طرفی بررسی مختصر مکاتب نیز نشان داده است که در تمام مکاتب، پول به نوعی مطرح بوده است. با این اوصاف باید دید که چه ویژگی هایی وجود دارد که با پول کارایی می دهد. در زیر فهرستی آورده شده است:
- قابل تقسیم بودن
- تناسب و همزمانی با نیازهای دو طرف معامله
- بی نیازی طرفین معامله به دانستن نسبت های بسیار زیاد معامله
- محدود بودن هزینه حمل و نقل کالا
- فساد ناپذیری
پول کالایی
پس از خارج شدن زندگی بشر از شکل (خود معیشتی) و ایجاد فعالیت های اقتصادی و تنوع در تولیدات جامعه، کالاهای مختلف ارزش خاص خود را پیدا می کنند و به مرور طیف ناهمگون و ناهمسانی از ارزش های مختلف انواع کالاها ایجاد می شود.
برای همسان سازی انواع ارزش های اقتصادی باید معیار و مقیاسی به وجود آید که بتواند به راحتی مقایسه شود و تعیین مقدار ارزش ها مختلف اقتصادی را با آن انجام دهند. این معیار به عنوان ذخیره کننده ارزش ها اقتصادی پذیرفته می شود و می تواند به عنوان واسطه در مبادلات وارد شود. پول در این مرحله دارای دو نوع ارزش به شرح زیر بوده است:
1. ارزش استفاده ای
منظور از این ارزش، فایده ای است که پول و جایگزین های آن واجد آن بوده اند. مثال خاص استفاده از طلا به عنوان زینت در کنار استفاده از آن به عنوان واسطه مبادله است.
2. ارزش مبادله ای
در این حالت، ارزش سایر کالاها و خدمات با استفاده از واحد واسطه مبادله معین می شود.
پول فلزی
برخی از مورخان مبدا پیدایش سکه را حدود هزار سال پیش از میلاد مسیح می دانند که در آن زمان این پول ها در هندوستان رواج داشته است. پول فلزی کالایی باید از خصوصیات خاصی برخوردار باشد تا انجام مبادلات را آسان تر سازد.
پول کاغذی
هر چند سابقه ایجاد اسکناس به مفهوم امروزی به اواسط قرن هفدهم باز می گردد، اما پول کاغذی تقریبا همان عمر کاغذ را دارد. نظام های پولی معاصر از گونه های مختلف پول با امکانات پرداخت متفاوت تشکیل یافته است. نسبت ها و روابط بین شکل های گوناگون پول، ساختار نظام پولی را تشکیل می دهد.
ساختار نظام پولی هر کشور به نهادهای پولی نظام حقوقی در گردش و عادت های مردم در پرداخت بستگی دارد. در حال حاضر تمام نظام پولی شامل ول فلزی، اسکناس و پول تحریری است.
-پول الکترونیکی
پول الکترونیکی به عنوان جدیدترین نسل پول است که با پیشرفت فناوری اطلاعات، شکل داد و ستد نیز تغییر کرده است. با گسترش تجارت الکترونیک، پول نیز به عنوان وسیله پرداخت، دوره گذر خود را به سمت شکل جدید می گذراند.
تجارت الکترونیک حداقل چهار نوع تاثیر بر بانکداری و بخش مالی داشته است. این تاثیرها عبارتند از:
- بانک ها و موسسات مالی از فناوری و عملیات تجاری الکترونیکی برای ارائه محصولات خود به مشتریان استفاده می کنند.
- فرصت های تجاری جدید برای بانک ها و موسسات مالی به منظور ارائه خدمات جدید برای پشتیبانی تجارت الکترونیکی به وجود آمده است
- نظام مالی بین المللی متحول شده است
- نقش بانک مرکزی در سیاست پولی تغییر یافته است
تاثیرات جایگزین هاى پول نقد
نقدینگى
برخى از اقتصاددانان، بر وظیفه پول به عنوان یک وسیله مبادله تاکید مى ورزند و ابزارهایى همچون سکه، اسکناس و سپرده هاى دیدارى که انجام این وظیفه را به همراه دارند، مورد توجه قرار مى دهند. به این مجموعه، پول در مفهوم محدود مى گویند.
در برابر این عده، گروهى دیگر گستره شمول پول را وسیع تر مى دانند و آن را شامل تمام سپرده هاى بانکى (نه تنها سپرده هاى دیدارى در بانک هاى تجارى) مى دانند.
اگر وظیفة مبادله مدنظر باشد، تنها اقلامى که به عنوان وسیلة مبادله عمل مى کنند در عرصة پول منظور مى شود. اگر وظیفه ذخیرة ارزش مورد توجه باشد، تعریف پول شامل تمام دارایى هایى که از نقدینگى بالایى برخوردار باشند، خواهد بود. نقدینگى یک دارایى بستگى به میزان سهولت خرید و فروش، هزینه ناشى از آن و ثبات و قابلیت پیش بینى قیمت را دارد.
از این جهت مى توان دارایى ها را با این سه عامل سنجید و آنها را بر حسب درجة نقدینگى رده بندى کرد.
بررسی پیامدهای انتظامی و اقتصادی چک پول
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=102319