چکیده
بانکداری، از ارکان مهم یک نظام اقتصادی بشمار می رود. بانک ها بدان رو که با سرمایه و اموال گروهی از مردم تأسیس و اداره می شوند به نوعی مصداق بیت المال مسلمین به شمار می آیند.
صیانت و حفاظت از سرمایه های مردم جهت پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی و اجرای عدالت، عقلاً و شرعاً لازم و واجب خواهد بود. در چنین شرایطی مدیریت ریسک به یکی از اجزای حیاتی فعالیت های مالی و اعتباری مبدل خواهد شد.
در بین انواع ریسک هایی که بانک ها و نهادهای مالی با آن مواجه اند، ریسک اعتباری اهمیت به سزایی دارد. کمی سازی و اندازه گیری ریسک اعتباری به منظور مدیریت مناسب آن، اعتبارسنجی مشتریان را قبل از اعطای تسهیلات به امری ضروری مبدل کرده است.
در قرآن کریم آیات مختلفی در خصوص آداب و احکام کسب و کار و حواشی مربوط به آن مطرح گردیده است اما قطعا فرمول علمی در این خصوص مطرح نشده است چون قرآن کتاب هدایت است و نه صرفا یک کتاب علمی.
در این مقاله با بهره گیری از روش تحلیل توصیفی سعی می شود تا با استفاده از مستندات مستخرج از قرآن، روایات و مبادی فقهی، به بررسی ضرورت اعتبارسنجی مشتریان در هنگام اعطای تسهیلات، و ارائه الگویی مناسب برای آن پرداخته شود.
در نهایت الگویی با عندوان "مدل قرآن" که بیانگر معیارهای برگرفته از آیات و روایات است، جهت اعتبارسنجی مشتریان ارائه شده است. این الگو شامل شاخ هایی چون منفعت و سودآوری، وثیقه، لیاقت و صلاحیت عملی، قرارداد، رفتار اعتباری، آگاهی و دانش و نمای آینده می باشد.
مقدمه
امروزه بانکداری، از ارکان مهم یک نظام اقتصادی به شمار می رود. بانک ها بدان رو که با سرمایه و اموال گروهی از مردم تاسیس و اداره می شوند و با مشارکت مالی مردم توسعه می یابند به نوعی مصداق بیت المال مسلمین به شمار می آیند.
صیانت و حفاظت از سرمایه های مردم، پیشبرد رشد و توسعه اقتصادی، فقرزدایی از جامعه اسلامی و اجرای عدالت، نه تنها از منظر قرآن و روایات بلکه عقلا نیز لازم و واجب خواهد بود.
در چنین شرایطی مدیریت ریسک به یکی از اجزای حیاتی فعالیت های مالی و اعتباری مبدل خواهد شد. در بین انواع ریسک هایی که بانک ها و نهادهای مالی با آن مواجه اند، ریسک اعتباری اهمیت به سزایی دارد.
ریسک اعتباری یا ریسک نکول، ریسک ناشی از عدم بازپرداخت وام یا بدهی در سررسید مقرر است. کمی سازی و اندازه گیری ریسک اعتباری به منظور مدیریت مناسب آن،
اعتبارسنجی مشتریان را قبل از اعطای تسهیلات به امری ضروری مبدل رده است.
ریسک های موجود در بانکداری اسلامی به دلیل وجود محدودیت های ذاتی مربتط با شرع بسی بیشتر و پراهمیت تر از بانکداری متعارف است. لزوم بازنگری در اصل حاکم بر بانکداری متعارف به منظور انطباق با موازین شرعی و اینکه در
اعتبار سنجی مشتریان چه فاکتورها و شاخص هایی را مورد توجه قرار دهیم، خود موضوع مهمی تلقی می گردد.
در قرآن کریم آیات مختلفی در خصوص آداب و احکام کسب و کار و حواشی مربوط به آن مطرح گردیده است اما قطعا فرمول علمی در ای خصوص مطرح نشده است چرا که قران کتاب هدایت است و نه صرفا یک کتاب علمی.
در این مقاله شاخصه های مهم اعتبارسنجی با توجه به آیات و روایات، احصاء گردیده و نهایتا یک الگو به عنوان یافته این مقاله ارائه می گردد. این الگو شامل شاخصه هایی چون منفعت و سودآوری، وثیقه، لیاقت و صلاحیت عملی، قرارداد،
رفتار اعتباری، آگاهی و دانش و نمای آینده می باشد.
ریسک اعتباری
کلمه ریسک در دیکشنری لانگمن، عبارت از احتمال وقوع چیزی بد یا نامطلوب و یا احتمال وقوع خطر است. در حالت کلی ریسک به مفهوم احتمال بروز زیان ناشی از عدم قطعیت در انجام امور، به دلیل فقدان اطلاعات و شناخت صحیح و همه جانبه از جهان پیرامون است.
ریسک اعتباری یکی از مهم ترین عوامل تولید ریسک در بانک ها موسسات مالی است. ریسک اعتباری را تغییر در ارزش به واسطه تغییرهای غیر منتظره در کیفیت اعتباری تعریف کرده اند.
در تعریف دیگر، ریسک اعتباری به خطری تعبیر شده که بر اساس آن، وام گیرنده به پرداخت اصلی و فرع وام یا بدهی خود طیق شرایط مندرج در قرارداد قادر نباشد. به عبارت دیگر مطابق این ریسک، بازپرداخت ها یا با تاخیر انجام شده یا اصلا وصول نمی شوند.
این امر باعث پدید آمدن مشکلاتی در گردش وجوه نقد بانک می شود. اثر ریسک اعتباری از راه محاسبه هزینه جایگرینی جریان های نقدی در صورت وقوع نکول طرف مقابل اندازه گیری می شود.
ریسک اعتباری را می توان به صورت (رویدادهای غیرمنتظره که معمولا به صورت تغییر در ارزش دارایی ها یا بدهی ها رخ می دهد) نیز تعریف کرد. این ریسک از آن جهت ناشی می شود که دریافت کنندگان تمایل یا توانایی بازپرداخت بدهی خود را به بانک نداشته باشند که از آن به عنوان (نکول) یاد می شود.
ریسک اعتباری از آن جهت در بانک ها حائز اهمیت است که منابع به کارگرفته شده برای تخصیص، در حقیقت بدهی نهاد پولی به سهام داران، مردم و بانک ها است که در صورت عدم گردش، هم توان اعتباردهی و هم قدرت تادیه بدهی نهاد پولی به عنوان وام دهنده را تضعیف می کند.
بانک ها برای انجام دادن این مهم، ناچار به استقرار یک سیستم کارآمد هستند تا عملیات اعطای تسهیلات در بازارهای رقابتی کنونی، هم از کارایی و سرعت لازم برخوردار باشد و هم احتمال عدم برگشت اصل و فرع تسهیلات اعطا شده که برای تمامی بانک ها و موسسات مالی اعتباری یک اصل بسیار مهم و حیاتی می باشد، به حداقل کاهش یابد.
اعتبار سنجی مشتریان بانک ها باعث سهولت در امور بانکی، کاهش ریسک اعتباری، تسهیل در رتبه بندی مشتریان و ایجاد بستری برای مبارزه با پولشویی خواهد شد.
با وجود به کارگیری فناوری های نوین مدیریت اعتباری در دنیا از جمله مدیریت ریسک اعتباری،
رتبه بندی اعتباری، امتیازدهی اعتباری و انواع روش های اعتبارسنجی، تخصیص اعتبار به متقاضیان تسهیلات، کماکان به روش سنتی، سلیقه ای و غیر متریک اندازه گیری می شود.
در حال حاضر مدل ها و روش های مختلفی برای
اعتبارسنجی مشتریان بانک ها وجود دارد که هر یک از آن ها مبتنی بر الگوهای خاصی است.
پذیرش ریسک از دیدگاه اسلام
تنها ریسک های مفید، مولد و قابل کنترل، ریسک هایی هستند که تحمل آن بر اساس آموزه های اسلامی بلا اشکال بوده لذا پذیرش ریسک هایی که از چنین مشخصاتی برخدوردار نیستند، از دیدگاه آموزه های دینی غیر جایز است.
اما رضا (ع) نقل می کند که مردی نزد امام صادق (ع) آمد و به عنوان نصیحت گفت ای ابو عبدالله چرا سرمایه هایت را پخش کرده ای، اگر آن ها را یکجا سرمایه گذاری می کردی هم کم هزینه تر بود و هم سودآور تر.
امام فرمود سرمایه ها را توزیع کردم تا اگر به یکی آسیبی رسد دیگری از آسیب محفوظ بماند و به این ترتیب، مجموع سرمایه حفظ می شود. حضرت علی (ع) به مالک اشتر می فرماید: سپس سفارش مرا درباره بازرگانان و صاحبان صنایع بپذیر، و درباره آنان به نیکوکاری سفارش کن، چه بازرگانانی که در شهر ساکن هستند یا آنانکه همواره در سیر و کوچ کردن هستند و بازرگانی که با نیروی جسمانی کار می کنند، چرا که منابع اصلی منفعت و پدید آورندگان وسایل زندگی و آسایش و آورندگان وسایل زندگی از نقاط دور دست و دشوار، بیابان ها، دریاها، دشت ها و کوهستان ها و جاهای سختی که مردم در آن اجتماع نمی کنند یا برای رفتن به آنجاها شجاعت ندارند، هستند.
از مضمون کلام امیرمومنان چنین بر می آید که چون بازرگانان در راه کسب مال مخاطره های فراوانی را به جان می خرند، مستحق پاداش هستند که این پاداش در رعایت حال آنان به وسیله حاکم تجلی می یابد.
بررسی ضرورت اعتبارسنجی مشتریان از دیدگاه آموزه های اسلامی و ارائه الگوی بهینه
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=217048