ارائه مدل پیشنهادی ترکیبی و روش تحقیق
از آنجا که هدف اصلی طراحی و به کارگیری مدل تلفیقی است، لذا جزء دسته تحقیق های توسعه ای است.
همانطور که مشخص است، مرحله سوم از مراحل انجام تحقیق مربوط به طراحی مدل تلفیقی است که خود شامل ۴ زیرمرحله است. در مرحله اول ساختار سلسله مراتبی سه سطحی تشکیل شده و سپس در مرحله دوم امتیازات ساختار سه سطحی با استفاده از روش AHP توسعه یافته هریرا-ویدما و همکاران (2004)، محاسبه می شود.
در مرحله سوم، ضمن ارائه ساختار DEA، نتایج مرحله دوم، به عنوان ورودی وارد مدل شده و امکان رتبه بندی نهایی از تلفیق دو مدل AHP و DEA در مرحله چهارم فراهم می شود. در ادامه هر یک از این 4 مرحله به ترتیب تشریح شده است.
مرحله اول: ارائه ساختار سلسله مراتبی مدل پیشنهادی
در اولین گام ساختار سلسله مراتبی طراحی می شود. ساختار مدل پیشنهادی، ساختار سه سطحی است که سطح اول و دوم مرتبط با استراتژی کلان سازمان است.
به عبارت دیگر در یک موسسه مالی با هدف تعیین بهترین ترکیب مشتریان برای اعطای تسهیلات، مهمترین دغدغه مدیران ارشد تعیین سهم و رتبه هر یک از صنایع از منظر اندازه و ماهیت است.
دسته بندی های مختلفی برای تفکیک صنایع از منظر اندازه وجود دارد، در متداول ترین رویکردها از نظر کارشناسان خبره، صنایع به سه دسته صنایع کوچک، صنایع متوسط و صنایع بزرگ تقسیم می شوند.
از سوی دیگر از منظر ماهیت صنعت نیز، بخش های مختلفی وجود دارد. پس از بررسی های صورت گرفته و با توجه به نظرات اخذ شده از چندین صاحب نظر این حوزه، بخش کشاورزی، بخش صنعت و معدن و بخش فنی- مهندسی سه بخش اصلی شناخته شد که می توان بسیاری از شرکت های تولیدی را به یکی از این سه بخش اختصاص داد.
با توجه به توضیحات، اولین و دومین سطح مدل پیشنهادی بر اساس اندازه و ماهیت صنعت شکل می گیرد. سومین سطح مدل مربوط به معیارهای ارزیابی است. همانطور که در بخش پیشینه تحقیق نیز اشاره شد، تحقیقات بسیار زیادی در خصوص شناسایی معیارهای مؤثر بر
رتبه بندی اعتباری صورت گرفته و همچنین با توجه به اینکه هدف مقاله نشان دادن مدل تلفیقی است و نه معیارهای ارزیابی، لذا بعد از بررسی مقالات و مقایسه معیارهای لحاظ شده در هر مقاله و همچنین اخذ نظرات متخصصین این حوزه، تصمیم بر آن شد تا از 6 مورد از معیارهای شناسایی شده در صفری و همکاران (1389) برای شکل گیری سطح سه استفاده شود.
زیرا اکثر معیارهای این مقاله، جزء معیارهای مشترک با تعدادی از مقالات مرتبط با این موضوع است. مقاله صفری و همکاران (1389) با استفاده از روش تحلیل عاملی 8 معیار اصلی برای
اعتبار سنجی مشتریان، شناسایی و معرفی شده است.
این معیارها عبارتند از:
- تسهیلات کوتاه مدل به مجموع دارایی
- تسهیلات کوتاه مدت به فروش خالص
- نسبت کل بدهی به کل دارایی
- ارزش ویژه به مجموع دارایی
- دارایی جاری به دارایی ثابت
- نرخ بازده دارایی
- مجوز کسب
- سابقه بازپراخت
همان طور که مشخص شد معیارهای شماره 1 الی 6 از نظر مقیاس کمی و پیوسته است، به همین دلیل در این مقاله از شش معیار اول استفاده شده است.
ساختار سلسله مراتبی به صورت سه سطحی طراحی شده است. استفاده از ساختار سلسله مراتبی به منظور تعیین وزن هر یک از صنایع به تفکیک اندازه و نوع صنعت است.
تعیین اوزان با استفاده از روش هریرا – ویدما و همکاران (2004) تعیین خواهد شد. استفاده از تحلیل سلسله مراتبی این مزیت را دارد که از یک سو اقرات اندازه و نوع صنعت در نتایج نهایی رتبه بندی لحاظ می شود و از سوی دیگر امکان استفاده از روش DEA را با همگن سازی واحدهای مورد ارزیابی فراهم می نماید. در واقع یکی از نوآوری های مقاله حاضر به این موضوع می پردازد.
روش AHP که اولین بار توسط ساتی (1980) ارائه شد، علی رغم داشتن مزایای زیادی ازجمله ساده بودن محاسبات، دارای معایبی است که در طول سال های اخیر توسط محققین مختلف بهبود یافته است. هریرا-ویدما و همکاران (2۰۰۴) روشی را برای کاهش محاسبات و همچنین کاهش چشمگیر در زمان تکمیل پرسشنامه توسط ارزیاب ها (E)، ارائه نمود که در مقاله حاضر از این روش برای محاسبه امتیازات استفاده شده است.
در روش AHP کلاسیک هر ارزیاب برای تکمیل ماتریس مقایسات زوجی برای n معیار، تعداد n(n-1)/2 سلول را تکمیل می نماید درحالی که در روش هریرا-ویدما و همکاران (2004) صرفا سلول های بالای قطر اصلی تکمیل می شود و سپس با استفاده از فرمول های ریاضی که در ادامه به آن اشاره شده است، مقادیر سایر سلول ها محاسبه می شود.
این روش باعث کاهش زمان تکمیل ماتریس مقایسات زوجی و عدم نیاز به محاسبه نرخ سازگاری می شود و هر ارزیاب صرفا، (n-1) سلول را کامل می کند. گام های 4 گانه ذیل، جزئیات نحوه محاسبات را نشان می دهد. یکی دیگر از نوآوری های این مقاله به کارگیری روش ویدما و استفاده از نتایج آن به عنوان ورودی DEA است، به طوری که امکان استفاده هم زمان از مدل های ذهنی و عینی به منظور
رتبه بندی واحدهای گروه بندی شده فراهم می شود.
گام یک: محاسبات سطح سه
در این تحقیق برای تکمیل ماتریس مقایسات زوجی هر سطح از نظرات 5 کارشناس یک موسسه مالی استفاده شد. امتیازات، اعدادی بین 1:9 الی 9:1 است. به طور مثال امتیاز 1:9 یعنی اینکه گزینه اول نسبت به گزینه دوم از اهمیت بسیار کمتری برخوردار است، به طوری که می توان این گونه قضاوت نمود که گزینه دوم 9 برابر نسبت به گزینه اول اهمیت دارد. به همین ترتیب در خصوص سایر امتیازات نیز می توان توضیحات مشابهی را ارائه نمود.
برای به دست آوردن وزن هر یک از معیارها، لازم است که مقادیر به دست آمده نرمال شود. نتایج نرمال سازی داده ها از طریق تقسیم مقادیر هر سلول بر جمع کل ستون، قابل مشاهده است. ستون مربوط به اوزان هریک از معیارهای 6 گانه از میانگین هر سطر به دست آمده است.
گام دو: محاسبات سطح دو و یک
کلیه مراحل انجام شده برای محاسبه اوزان سطح دو و یک مشابه مرحله قبل است.
گام سه: محاسبه اوزان نهایی
ازآنجا که ماتریس مقایسات زوجی در هر سطح توسط ۵ کارشناس تکمیل شده است، تجمیع نظرات یک امر ضروری است. یکی از روش های تجمیع نظرات، محاسبه میانگین است. جدول 7 متوسط اوزان به دست آمده از کل نظرات را نشان می دهد. به عبارت دیگر در این مرحله اوزان مربوط به معیارها و هریک از سطوح محاسبه شد.
به طور مثال اگر فرض شود که شرکتی با اندازه کوچک از گروه کشاورزی برای ارزیابی انتخاب شود، ضرایب هریک از معیارهای شش گانه سطح سه (به طور مثال معیار سوم) از حاصل ضرب مقادیر ستون آخر جدول در مقادیر صنعت کشاورزی و شرکت های کوچک به دست می آید.
تا این مرحله ضرایب معیارها به تفکیک اندازه و ماهیت صنعت به دست آمده است. بدین ترتیب تا پایان این مرحله امتیازات ناشی از مدل ذهنی محاسبه شده است. لکن همان طور که مشخص است، مرحله بعدی، ارائه ساختار DEA و یا همان نحوه محاسبه امتیازات عینی می باشد. در بخش بعد، این موضوع به طور کامل تشریح شده است.
مرحله سوم: ارائه ساختار DEA
ارائه ساختار DEA یکی از مراحل طراحی مدل پیشنهادی، بر اساس متدولوژی ارائه شده است. روش DEA یک روش ریاضی ناپارامتری است که مفهوم اصلی آن بر مبنای نسبت خروجی به ورودی شکل گرفته است (چارنز، کوپر، رودز، 1978). به عبارت دیگر در این روش یک مدل برنامه ریزی ریاضی خطی با هدف بهینه کردن نسبت خروجی به ورودی حل می شود.
البته با این محدودیت که این نسبت برای کلیه واحدهای مورد ارزیابی (DMU) بیشتر از یک نشود. اولین مدل ریاضی DEA توسط چارنز، کوپر، رودز (1978) ارائه شد که به مدل CCR (حروف اول نام سه محقق) مشهور شده است.
این روابط نشان می دهد که مدل برنامه ریزی خطی به دنبال کمینه کردن ورودی ها است به نحوی که میزان خروجی ها ثابت مانده و نسبت خروجی ها به ورودی ها کمتر از یک باشد. به عبارت دیگر تابع هدف در ابتدا یک عبارت کسری به صورت رابطه 9 بوده که به منظور خطی سازی رابطه، خروجی ها (صورت کسر) ثابت ماده و مخرج کسر به عنوان ورودی ها مینیمم می شود.
از این رو به این مدل، مدل خطی خروجی محور می گویند.
مرحله چهارم: محاسبه امتیاز تلفیقی
در این مرحله با توجه به تعیین اوزان معیارها با استفاده از مدل AHP توسعه یافته و پس از تعیین مدل DEA، امتیاز تلفیقی محاسبه می شود. به منظور تشریح جئیات این مرحله، از اطلاعات6۰ شرکت سازمان بورس اوراق بهادار استفاده شده است که در بخش بعدی مقاله به طور کامل جزئیات آن توضیح داده شده است.
اجرای مدل پیشنهادی با داده های در دسترس
جزئیات داده های مورد استفاده و خروجی مدل AHP
طبق مراحل مدل پیشنهادی، لازم است تا داده های خام براساس نتایج مدل AHP توسعه یافته وزن دهی شود. نتایج تاثیر اوزان، به صورت خلاصه درج شده است. برای توضیج بیشتری این جدول می توان گفت، به طور نمونه DMU16 که یک شرکت بزرگ در زیربخش صنعت و معدن است و داده های معیارهای شش گانه آن مستخرج از صورت های مالی به ترتیب مقادیر 0.146، 0.136، 0.528، 0.472، 8.018 و 0.187 است.
لازم است این مقاویر با توجه به اوزان به دست آمده از AHP توسعه یافته، اصلاح شوند و پس از اصلاح در مدل DEA به کار گرفته شوند. لذا از آن جا که این شرکت از نظر اندازه، جزء شرکت های بزرگ (M3) و از نظر ماهیت جزء زیربخش صنعت و معدن (S2) است، به ترتیب باید از ضرایب 0.257 و 0.526 (ضرایب سطوح یک و دو) استفاده شود و در خصوص ضرایب سطح سه لازم است از ضرایب شش گانه ستون آخر، سطر سوم استفاده شود.
به همین ترتیب برای کلیه DMU ها ضرایب مربوطه باید مورد استفاده قرار گیرد.
می توان داده های خروجی مدل AHP توسعه داده شده را به دست آورد. به این ترتیب که هر یک از ستون های دو الی هفت جدول باید به ترتیب در ستون های چهارم الی نهم جدول 9 ضرب شود و سپس هر یک به ترتیب در ستون دهم و ستون یازدهم جدول نیز ضرب گردد.
در نهایت با توجه به اینکه مقادیر نهایی بین صفر و یک است، برای این که جواب های بهتری در مرحله اجرای DEA به دست آید مقایر نهایی در 1000 ضرب می شود.
خروجی هایی مدل پیشنهادی
در مرحله قبل، خروجی مدل AHP توسعه یافته، به دست آمد که این خروجی در این مرحله به عنوان ورودی در مدل DEA به کار گرفته می شود. در این مرحله برای اجرای مدل DEA از نرم افزار GAMS استفاده شده است.
مقاویر C1 الی C3 به عنوان ورودی و مقاویر C4 الی C6 به عنوان خروجی مدل DEA استفاده می شود. با اجرای DEA رتبه هر یک از شرکت های مورد ارزیابی در مقایسه با یکدیگر به دست می آید.
نتایج اجرای مدل پیشنهادی تلفیقی و مدل کلاسیک (اجرای مدل DEA بدون تلفیق آن با مدل AHP و مدل های ذهنی) و تفاوت بین نتایج را نشان می دهد. ستون اول و هفتم مربوط به شماره هر یک از شرکت ها است، ستون های بعدی به ترتیب نتایج مدل پیشنهادی و کلاسیک را نشان می دهد و در ستون پنجم و دهم اختلاف رتبه به دست آمده از روش کلاسیک و روش پیشنهادی محاسبه شده است.
به این ترتیب اعداد مثبت این دو ستون نشان می دهد که رتبه محاسبه شده از طریق روش پیشنهادی کمتر از روش کلاسیک است یعنی اینکه اگر شرکت با روش پیشنهادی رتبه بندی شود رتبه بهتری را کسب خواهد نمود و احتمال دریافت تسهیلات توسط شرکت مذکور افزایش می یابد.
توضیحات بیشتر در خصوص تحلیل و تفسیر هریک از نتایج در بخش بعد ارائه شده است.
طراحی يک مدل ترکيبی گروه محور ذهنی - عينی به منظور رتبه بندی اعتباری
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=314097