کارکرد موسسات رتبه بندی اعتباری

شرکت های ارائه دهنده خدمات در زمینه سنجش اعتبار تحت عنوان Credit Bureau نامیده میشود. 
این گونه شرکت ها از نظر ماهیت، کارکرد و حوزه فعالیت با شرکتهای رتبه بندی به معنای (Rating) تفاوت های اساسی دارند. 
در این مقاله تفاوت های مفهومی و کارکردی شرکت های سنجش اعتبار با موسسات رتبه بندی مورد بررسی قرار می گیرد. 
قدمت شرکت های سنجی اعتبار به بیش از یک قرن می رسد، و در بسیاری از کشورهای جهان فعالیت خود را  در سطح گسترده ای بسط داده اند.
این گونه شرکت ها فرآیند تامین مالی و دسترسی به خدمات مالی به شکل سریع و قابل اطمینان را که از جمله الزامات و اولویت های اقتصاد کشور ها محسوب شود، تسهیل می نمایند. 
شرکت های اعتبارسنجی از طریق ارائه محصولاتی همچون گزارش اعتباری و یا امتیازی که به هر یک از متقاضیان تسهیلات اعطا می نمایند، در حقیقت وضعیت اعتباری آن ها را به منظور استفاده از اعتبارات موجود نشان می دهند. 

مقوله رتبه بندی اعتباری با سنجش اعتباری متفاوت بوده و در نتیجه شرکت های متولی این کار نیز با همدیگر تفاوت های اساسی دارند. 
با یک بررسی کلی در زمینه مفهوم سنجش اعتبار و رتبه بندی در می یابیم که مفاهیم مذکور در دو حوزه کلی زیر قابل تضور و طرح می باشند:

1. بازار سرمایه
2. بازار اعتبارات

شرکت های ارائه دهنده خدمات در زمینه سنجش اعتبار تحت عنوان شرکت های (credit bureau) نامیده می شوند.
این گونه شرکت ها معمولا دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و از همین رو عمدتا با مشارکت بانک ها و نهادهای اعطا کننده اعتبار تاسیس شده و فعالیت می نمایند. 
شرکت سنجش اعتبار (شرکت اعتبارسنجی) به عنوان یک بانک اطلاعاتی جامع از اطلاعات اعتباری مثبت و منفی بخش های دولتی (مراکز ثبت، دادگاه ها و ...)، خصوصی (اعطا کنندان اعتبار، ارائه دهندگان اطلاعات و ...) و بانک های مرکزی دریافت و با استفاده از مدل های آماری سنجش اعتبار، گزارشات اعتباری مورد نیاز برای تصمیم گیری اعطا کنندگان اعتبار را ارائه و موجب تسهیل در امر اعطای تسهیلات به بخش های متقاضی تسهیلات بانکی (از جمله افراد و بنگاه های کوچک و متوسط) می گردند. 
مسلما در کشور ایران نیز سیستم و مقررات، بانک جامع اطلاعات مشتریان بانکی و سیستم های توسعه یافته در امور بانکداری است که هر کدام از آنها بضورت مستمر در شرکت مشاوره رتبه بندی ایران و سایر نهاد ها در حال پیگیری مستمر است. 
شرکت های سنجش اعتبار از نظر ماهیت، کارکرد و حوزه فعالیت با شرکت های رتبه بندی به معنای (rating) تفاوت های اساسی دارند. 
بسیاری از ابهامات و سوالات به دلیل عدم توجه به مرز بندی های این دو حوزه مطرح می گردند. 
معانی و مفاهیم مختلفی در زبان انگلیسی وجود دارند که به ناچار در زبان فارسی تحت عنوان رتبه بندی ترجمه می گردند. که برخی از رایج ترین آنها عبارتند از:

1. رتبه بندی به معنای ارزیابی سهام (Ranking)
2. رتبه بندی به معنای ارزیابی اوراق بدهی ناشرین (Rating)
3. رتبه بندی یا امتیازدهی متقاضیان تسهیلات اعتباری (Scoring)
4. شرکت ها یا سیستم های گزارشگری اعتباری (Credit Bureau)

شرکت های رتبه بندی اعتباری (rating) مانند فیچ و مودیز، موسسات رتبه بندی مستقل بین المللی هستند که ابزارهای بدهی (مانند اوراق قرضه) شرکتهای بزرگ را رتبه بندی می نمایند و تابع قوانین بازار سرمایه هستند. 
هیچگونه محدودیتی از نظر تعداد اینگونه موسسات رتبه بندی فعال در یک کشور وجود ندارد. 
امتیازدهی اعتباری (Credit Scoring) و موسسات گزارشگری اعتباری (Credit Reporting Agencies) یا اصطلاحا (Credit Bureau) ها برخلاف فیچ و مودیز، به بانک ها وابسته بوده و فعالیت آنها به بازار اعتبار اختصاص دارد. 
با توجه به اینکه یک شرکت سنجش اعتبار ملی می تواند کلیه نیازهای سهامداران خود (بانک و بیمه ها)را برآورده نمایند، بالتبع تاسیس شرکت های دیپری توسط بانک ها با موضوع فعالیت مشابه توجیه پذیر نیست.
از اینرو در اکثر کشورهای جهان، سیستم های گزارشگری اعتباری معمولا منحصر بفرد هستند.
البته فعالیت شرکت های مختلف و متنوع زنجیره ارزش گزارشگری اعتباری علاوه بر گسترش رقابت و در نتیجه افزایش سطح دقت و عملکرد آنان، قابلیت اتکای به این سیستم ها را افزایش می دهد. 
رتبه بندی اعتباری، اهلیت اعتباری یک شخص، شرکت یا حتی یک کشور را برآورده می نماید.
در منابع مختلف علمی، تعاریف استانداردی برای هر یک از طبقه بندی های موجود آورده شده است.
به عنوان مثال در Wikipedia این موضوعات به شرح زیر تعریف شده است:

• رتبه بندی یا اعتبارسنجی اشخاص حقیقی، ارزیابی است که توسط شرکت سنجش اعتبار در زمینه تاریخچه اعتباری تسهیلات گیرنده صورت پذیرفته و در قالب امتیاز اعتباری (Credit Score) یا گزارش اعتباری (Credit Report) منتشر می گردد. این نوع رتبه بندی، توسط شرکت گزارشگری اعتباری (Credit Bureau) شامل TransUnion , Equifax , Experian , Creditinfo & Schufa انجام میشود. 
• رتبه بندی اعتباری اشخاص حقوقی (Credit Rating) توسط شرکت های رتبه بندی اعتباری از جمله Moody`s , S&P , Fitch انجام و بر اساس تاریخچه مالی و وضعیت کنونی دارایی ها و بدهی های جاری محاسبه می شود. اعتباردهنده یا سرمایه گذار با استفاده از رتبه اعتباری به توانایی شخص در بازپرداخت تسهیلات پی می برد.