صنعت لیزینگ امروزه به عنوان یکی از گزینه های استراتژیک توسعه اقتصادی به شمار می رود. با توجه به ماهیت فعالیت های اجاره ای، شرکت های لیزینگ از سودآوری بسیار بالایی برخوردارند و در عین حال با بیشترین مخاطرات مواجه هستند.
برخی از مهم ترین مخاطرات شرکت های لیزینگ عبارتند از ریسک اعتباری، ریسک تجاری، ریسک ارزش باقیمانده و ریسک نرخ ارز و از بین انها ریسک اعتباری مهم ترین ریسک محسوب می شود.
به طور کلی برقراری ارتباط منطقی بین ریسک و بازده، عامل اصلی تخصیص بهینه منابع و تضمین سود آوری شرکت های لیزینگ خواهد بود.
در این مقاله بر اساس داده های مشتریان حقیقی تسهیلات خودرو شرکت لیزینگ ایران خودرو از سال 1381 تا 1384 و با کاربرد آزمون تفاضل میانگین (t-student) و ضریب تعیین 5 متغیر خالص درآمد ماهیانه متقاضی، مدت تسهسلات، میزان تسهیلات، خالص درآمد ماهیانه ضامن و سابقه کار به عنوان متغیرهای موثر بر
ریسک اعتباری شناخته شد.
در بخش بعدی با استفاده از مدل های اقتصادسنجی لاجیت و پروبیت، مدل پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان حقیقی تسهیلات لیزینگ طراحی گردید. آزمون های والد، درستنمایی و لاندای ویلکس برای هر دو مدل بررسی گردید و نتایج نشان داد که کارایی مدل لاجیت (98.39%) با استفاده از داده های تخمین بیش از مدل پروبیت (97.44%) می باشد.
مقدمه
بررسی کشورهای توسعه یافته در سطح جهان بیانگر این واقعیت است که بین نظام های مالی مناسب و رشد و توسعه اقتصادی رابطه مستقیم و تنگاتنگی وجود دارد. بدین معنی کشورهایی که دارای الگوی کارآمدی برای تخصیص سرمایه به بخش های اقتصادی هستند، اغلب از پیشرفت اقتصادی و به تبع آن از رفاه اجتماعی بالاتری برخوردارند.
امروزه تخصص مالی در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه در تدوین سیاستگذاری های خود، لیزینگ را به عنوان یکی از مهمترین ابزارهای تامین مالی کالاهای سرمایه ای و مصرفی بادوام مورد توجه قرار می دهند.
بدیهی است که طراحی مدل های مناسب برای اندازه گیری ریسک اعتباری صنعت لیزینگ در راستای بهبود فرآیند اعطای اعتبارات نقش بسیار موثری در تخصیص بهینه منابع و به تبع آن توسعه اقتصادی و رفاه اجتماعی کشور خواهد داشت.
در این مقاله ابتدا پیشینه ای از مطالعات صورت گرفته در زمینه اندازه گیری و پیش بینی ریسک اعتباری مطرح شده و سپس مدل مفهومی و چارچوب نظری تحقیق ارائه شده است. در بخش بعدی تحقیق به اختصار در مورد متدولوژی بکار رفته جهت پیش بینی ریسک اعتباری در شرکت لیزینگ پرداخته شده است.
موضوعات این بخش شامل، فرضیه ها، روش تحقیق، جامعه آکاری و شیوه های نمونه گیری، روش های تحلیل آماری و آزمون فرضیان است و نهایتا در بخش پایانی مقاله، یافته های تحقیق و پیشنهادات برای استقرار سیستم پیش بینی و مدیریت ریسک اعتباری در شرکت های لیزینگ شرکت کشور ارائه شده است.
صنعت لیزینگ و وضعیت آن در ایران
به دلیل گستردگی دامنه کاربرد صنعت لیزینگ در جهان و سودآوری ها و تکنیک های عملیاتی گوناگون، این صنعت در زمینه های مختلفی کاربرد یافته است. عملیات لیزینگ به انواع گوناگونی طبقه بندی شده که اهم روش های کاربردی آن در این مقاله آورده شده است.
از لحاظ نوع وابستگی مالکیتی شرکت های لیزینگ در سه گروه لیزینگ های بانکی، وابسته و مستقل طبقه بندی می شوند.
صنعت لیزینگ ایران با وجود قدمت سی ساله همچنان دوران معرفی و رشد را طی می کند و در عین حال طی چند سال اخیر با کاهش فعالیت مواجه شده است. صنعت لیزینگ از اوایل دهه 1350 در ایران معرفی شد.
بازار هدف اولیه شرکت های لیزینگ در آن زمان، لیزینگ تجاری و عمدتا متمرکز بر خودروهای کار، ماشین آلات و تجهیزات صنعتی، ماشین آلات پیمانکاری و لوازم و تجهیزات پزشکی بود. رونق مجدد صنعت لیزینگ از سال 1380 با گسترش لیزینگ خودروی سواری آغاز شد.
در حال حاضر دو گروه از شرکت های لیزینگ یعنی لیزینگ های بانکی و لیزینگ های وابسته به تولید کنندگان، بیش از 85 درصد بازار را در اختیار دارند. اما شرکت های لیزینگ مستقل به دلیل مشکلات تامین منابع مالی، رشد چندانی نداشته و اغلب به عنوان نمایندگی شرکت های بزرگ فعالیت می کنند.
حوزه فعالیت عمده در لیزینگ کشور نیز متوجه خودرو است. ولی شرکت های لیزینگ بانکی و وابسته و بعضی شرکت های مستقل علاوه بر لیزینگ خودرو، در اجاره سایر اقلام نظیر ابزار و تجهیزات صنعتی، تجهیزات پزشکی، دندانپزشکی و بیمارستانی و تا اندازه ای مسکن نیز فعال گردیده اند.
-پیشینه تحقیق
به احتمال عدم بازپرداخت یا پرداخت با تاخیر اصل و فرص تسهیلات اعطایی موسسات اعتباردهنده و سایر ابزار بدهی از سوی مشتری، ریسک اعتباری گویند. طراحی مدلی برای اندازه گیری و درجه بندی ریسک اعتباری (
اعتبار سنجی مشتریان و مشخص کردن
اعتبار بانکی افراد) برای اولین بار در سال 1909 توسط جان موری بر روی اوراق قرضه انجام گردید.
(شارپ 1998) امروزه هر یک از موسسات معتبر درجه بند همچون مودیز و S&P از متدولوژی های خاصی برای درجه بندی اوراق قرضه و سایر ابزارهای اعتباری استفاده می کنند. مشابهت زیاد تسهیلات اعتباری بانک ها و لیزینگ ها به اوراق قرضه باعث گردید که درجه بندی ریسک اعتباری تسهیلات اعتباری بانک ها و لیزینگ ها به اوراق قرضه باعث گردید که درجه بندی ریسک اعتباری تسهیلات یعنی اندازه گیری ریسک عدم بازپرداخت اصل و بهره وام ها از سوی برخی از محققین مورد توجه قرار گیرد.
از جمله مطالعات اولیه انجام شده در این زمینه می توان به کارهای دیکن (1964) در زمینه طراحی مدل نمره دهی اعتباری، مطالعات آلتمن (1968) در طراحی نمره Z ، مورگان (1994) در طراحی مدل اعتبار سنجی و کارهای تریسی (1998) در طراحی مدل ارزش در معرض ریسک برای تخمین تابع چگالی احتمال عدم بازپرداخت اشاره نمود.
کمی سازی ریسک اعتباری موسسات اعتباری در کشورهای پیشرفته از جمله امریکا و اروپا حدود سه دهه، آغاز گردیده است که در زمینه ریسک اعتباری در لیزینگ می توان به تحقیقاتی چون دلارنتیس و گرنیو (2001) در مورد نرخ های بازیافت در صنعت لیزینگ اشاره کرد.
آن ها به این نتیجه رسیدند که صنعت لیزینگ در اثر نرخ های بالای بازیافت، منافعی را کسب می کند به عبارت دیگر ریسک اعتباری در این پایین می باشند.
تحقیق دیگر تحقیق ماتیاس اسمیت در سال 2002 می باشد. در این تحقیق نرخ های بازیافت با استفاده از پایگاه اطلاعاتی شامل 37259 قرارداد اجاره نکول شده که در دوره زمانی بین 1976 و 2001 بوسیله دوازده موسسه مالی اصلی اروپا گزارش شده، محاسبه گردیده است.
این تحقیق علاوه بر این که یافته های مطالعه انجام شده توسط دلارنتیس و گرنیو (2001) را تایید می کند، بلکه نرخ های بازیافت محاسبه شده در این تحقیق با دیدگاه های رایج در مورد لیزینگ سازگار می باشد. یعنی زیان ناشی از نکول قراردادها کاملا پایین بوده و لیزینگ اتومبیل نرخ های بهتری را نسبت به بخش تجهیزات نشان می دهد.
ماتیاس اسمیت (2003) تحقیق دیگری را تحت عنوان (ریسک اعتباری در صنعت لیزینگ) بر اساس اطلاعاتی که توسط انجمن لیزیوروپ تامین گردید و شامل 40721 قرارداد اجاره مربوط به دو نوع متفاوت از دارایی های مورد اجاره (خودرو و تجهیزات) می باشد، انجام داده است.
در این تحقیق برای ارزیابی ریسک اعتباری از مشابه سازی غیر پارامتریک به نام تکنیک بوت استرپ (همان مدلی که کری (1998) برای گروه های بدهی خصوصی در آمریکا استفاده کرد) استفاده شده است. نتایج موید این می باشد که لیزینگ یک فعالیت با ریسک پایین بوده و لازم است که طرح کمیته بال به منظور محاسبات مربوط به (کفایت سرمایه) و شناسایی وثائق فیزیکی، به این واقعیت توجه کند. این تحقیق می تواند در انتخاب معیر مناسب برای تعیین کفایت سرمایه موثر باشد.
متدولوژی و روش های اجرایی تحقیق
روش و مدل مفهومی تحقیق
تحقیق حاضر از نوع تحقیقات توصیفی و در تحقیقات توصیفی از نوع همبستگی محسوب می شود. در تحقیقات همبستگی رابطه همزمانی میان متغیرها مورد بررسی قرار می گیرد.
تکنیک های گسترده ای در حوزه های ریاضی، آمار، اقتصادسنجی و تحقیق در عملیات از قبیل: برنامه ریزی ریاضی، شبیه سازی احتمالی و قطعی، شبکه های عصبی مصنوعی، تحلیل بقاء، نظریه بازی ها، تحلیل ممیزی، تحلیل لوجیت و تحلیل پروبیت در توسعه الگویی برای اندازه گیری دقیق ریسک اعتباری سهیم بوده اند.
همچنین پیشرفت نظریان بازارهای مالی مانند نظریه آربیتراژ، نظریه قیمت گذاری اختیار معامله و مدل قیمت گذاری دارایی های سرمایه ای همگی در توسعه مدل های دقیق اندازه گیری ریسک اعتباری نقش موثری را ایفا نموده اند.
در این مقاله سعی شده که با بررسی کارایی مدل های اقتصاد سنجی لوجیت و پروبیت، مناسب ترین مدل برای اندازه گیری ریسک اعتبارسنجی مشتریان شرکت های لیزینگ طراحی و تبیین گردد.
الف) مدل رگرسیون لوجیت
مدل رگرسیون لوجستیک شبیه مدل تحلیل ممیز است با این تفاوت که در مدل تحلیل ممیزی همه متغیرهای پیش بین با مقیاس کمی اندازه گیری شده و متغیر وابسته، مقوله ای است. در حالیکه در مدل لوجستیک متغیرهای پیش بین هم در مقیاس کمی و هم در مقیاس مقوله ای می تواند باشد و متغیر وابسته، مقوله ای و دو سطحی است.
این دو مقوله معمولا به عضویت یا عدم عضویت در یک گروه (شرت هایی که قادر به بازپرداخت وام های خود نمی باشند) اشاره دارد. در رگرسیون لوجیستیک از مفهوم بخت برای مقدار متغیر وابسته استفاده می شود. احتمال بین 0 و 1 تغییر می کند در حالی که بخت ممکن است بیش از یک باشد.
ب) مدل رگرسیون پروبیت
مدل پروبیت نیز بسیار شبیه روش لوجیت است با این تفاوت که به جای تابع تجمعی لوجستیکی از تابع تجمیعی نرمال استفاده کرده و عموما به مدل پروبیت، مدل نرمیت هم گفته می شود. در واقع می توان گفت که برای تحلیل در مدل پروبیت تابع توزیع تجمیعی نرمال جایگزین تابع توریع تجمعی لاجستیک در مدل لاجیت شده است. از این تابع دو تکنیک به عنوان جایگزین هایی برای تحلیل تمایزی استفاده می شود (تاباکنیک و فیدل ، 2001)
جامعه آماری و قلمرو زمانی تحقیق
در این پژوهش، کلیه مشتریان تسهیلات اعتباری شرکت لیزینگ ایران خودرو که در طی سال های 1381-1384 از تسهیلات اعتباری خرید خودرو استفاده نموده و اصل و سود آن را عودت داده یا نداده اند به عنوان جامعه آماری تعریف می شوند.
روش نمونه گیری
برای نمونه گیری از بین تسهیلات اعطایی به مشتریان در طی سال های مذکور از روش نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. با توجه به استفاده از مدل های اقتصادسنجی برای طراحی مدل، در این تحقیق حجم نمونه بزرگ انتخاب شده است. نمونه اولیه انتخابی شامل 300 نفر از مشتریان شرکت لیزینگ ایران خودرو بوده که پس از تجزیه و تحلیل داده ها 289 نفر از این مشتریان برای طراحی و آزمون مدل طراحی شده انتخاب گردیدند. برای آزمون نیکویی برازش و تعیین میزان کارایی مدل تعداد 200 نمونه دیگر خارج از نمونه گیری اولیه انتخاب گردید.
مجله مهندسی مالی و مدیریت پرتفوی شماره دوم تابستان 1389، طراحی مدل اعتبارسنجی و پیش بینی ریسک اعتباری مشتریان تسهیلات لیزینگ (مورد مطالعه: شرکت لیزینگ ایران خودرو)
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=134426