سامانه اعتبارسنجی مشتریان بانکی و بیمه ای (قسمت اول)

سامانه گزارشگری اعتباری و اعتبار بانکی افراد که در دنیا با عنوان اعتبارسنجی شناخته می شود، برپایه تسهیم اطلاعات و در حقیقت مشارکت سازمان هایی که اطلاعاتی از وضعیت اعتباری اشخاص (حقیقی یا حقوقی) دارند، شکل می گیرد. اعضای سامانه اعتبارسنجی، باید بر اساس استاندارد مشخصی، اطلاعات اعتباری افراد و مشتریان را در قالب پایگاه داده ای منسجم ذخیره نمایند تا دیگر اعضا نیز بتوانند با تعریف دسترسی خاصی، از این اطلاعات بهره مند شوند. 
اجرای چنین سازوکاری بدون بهره گیری از فناوری اطلاعات میسر نمی باشد. سرعت، دقت و امنیت از شاخص های اصلی این سامانه محسوب می گردند. معماری داخلی سامانه اعتبارسنجی، ضامن افزایش سرعت پردازش و توانایی ذخره حجم بالای اطلاعات (در حد ایجاد فایل برای همه اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی با بایگانی فعال 5 ساله) می باشد. 
همچنین برای امنیت شبکه و تبادل اطلاعات نیز پروتکل های مختلفی دارد. شرکت مشاروره رتبه بندی اعتباری ایران به عنوان نهاد مالی رتبه بندی و اعتبار سنجی مشتریان در راستای اصل 44 قانون اساسی و قانون طرح تسهیل اعطای تسهیلات مصوب مجلس شورای اسلامی و با ماموریت ایجاد سامانه اعتبارسنجی برای نظام بانکی و اعتباری کشور ایجاد شده است و تاکنون توانسته با حمایت وزارت امور اقتصادی و دارایی، بانک مرکزی و همچنین مشارکت بانک های کشور، تمام زیرساخت های مورد نیاز را در راستای دستیابی به نظام اعتبارسنجی و گزارشگری اعتباری برای نظام بانکی و بیمه ای فراهم نماید. 
در این مقاله فعالیت ها و دستاوردهای شرکت به عنوان نمونه موفق ایجاد سامانه اعتبارسنجی ارائه شده است و جایگاه تکنولوژی های نوین برای اعتبار سنجی مشتریان بانکی و بیمه ای و ابعاد علمی و فنی آن شامل تبادل داده، ذخیره، پردازش و گزارشگری، تامین امنیت شبکه و مسیرهای نقل و انتقای داده و فرمت تبادل سامانه مذکور مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. 

مقدمه

گسترش بازارها و نهادهای مالی و به تبع آن، محصولات متنوع در این زمینه باعث شده تا فرآیند تامین مالی و اخذ اعتبارات لازم برای پیشبرد امور، در سطح شرکت و افراد، به شکل سریع و قابل اطمینانی از الزامات و اولویت های اقتصاد کشور محسوب شود. 
در این میان، کشورهای توسعه یافته توانسته اند زیرساخت های لازم را در این زمینه به خوبی فراهم نمایند، حال اینکه کشورهای در حال توسعه راهی طولانی پیش روی دارند، به طوری که آمار و ارقام بانک جهانی حاکی از این است که امروزه کمتر از 25 درصد مردم ساکن در کشورهای در حال توسعه به خدمات مالی رسمی دسترسی دارند. این نسبت در بازارهای توسعه یافته بیش از 90 درصد می باشد. 
بانک ها در فرآیند توسعه خدمات مالی نقشی کلیدی را بر عهده دارند، در حالی که بانک ها منابع خود را عمدتا به شرکت های بزرگ اختصاص می دهند و از آن جا که ارائه خدمات به کسب و کارهای کوچک و آحاد مردم، بسیار هزینه بر است، این بخش ها کمتر مورد توجه قرار می گیرند. 
طراحی و اعمال نظام سنجش اعتبار به عنوان عامل بسیار مهمی در توسعه خدمات مالی به صورت عادلانه در همه بخش ها نقش اساسی ایفا می نماید. هرچه فرآیند اعطای تسهیلات اعتباری در جامعه از جامعیت و نظام مندی بیشتری برخوردار باشد، بخش های اقتصادی به نحو بهتر و مطمئن تری به منابع مالی، دست یافته و خواهند توانست از این منابع به نحو بهینه استفاده نمایند .
در صورتی که همزمان با رشد و توسعه بخش های اقتصادی و افزایش نیاز به منابع مالی، شاهد استقرار سیستم های مناسب در زمینه تسریع و تسهیل اعطای تسهیلات نباشیم، اعتبار دهندگان با مشکلات بسیاری در زمینه کسب آگاهی از اهلیت اعتباری مشتریان بالقوه مواجه خواهند شد. 
شکاف اطلاعات موجود میان اعتباردهنده و اعتبارگیرنده که از آن به عدم تقارن اطلاعات یاد می شود، اساس علمی شکل گیری نظام سنجش اعتبار و صنعت تسهیم اعتبار را تشکیل می دهد. عدم تقارن اطلاعات میان اعتباردهنده و اعتبارگیرنده موجب ایجاد انتخاب نامساعد، مخاطرات اخلاقی در زمینه تسهیلات اعتباری و در نتیجه کاهش عملکرد اعتباردهندگان و همچنین افزایش قابل توجه مطالعات معوق و سر رسید گذشته خواهد شد. 
به عبارت دیگر، چنین موضوعاتی باعث می شود تا برخی افراد قادر باشند با دریافت تسهیلات اعتباری از اعتباردهندگان، به سو استفاده از این موضوع اقدام نمایند. 
راه حلی که در دنیا برای مقابله با این چالش اندیشیده شده است، بهره گیری از سیستم های اطلاعات اعتباری و تسهیم اطلاعات مربوط به مشخصات و تاریخچه اطلاعات اعتباری مشتریان با سایر بانک ها و شرکت رتبه بندی و اعتبارسنجی می باشد. 
بهره گیری از این سامانه ها موجب شده تا از مشکل عدم تقارن اطلاعات میان اعتباردهنده و اعتبارگیرنده کاسته شده، اعتباردهندگان تصمیمات بهتری را در زمینه اعطای تسهیلات اعتباری اتخاذ نمایند و مشتریان نیز با اتکا به پیشینه اعتباری خوب خود بتوانند میزان بالاتری از تسهیلات اعتباری را دریافت نمایند. 

مفهوم سامانه اعتبارسنجی

امروزه بسیاری از موسسات اعتباری جهان به واسطه خدمات شرکت های سنجش اعتبار، به پایگاه داده های منسجم و کارا در زمینه اطلاعات درخواست کنندگان بالقوه و بالفعل اعتبار دسترسی دارند. شرکت های رتبه بندی و اعتبارسنجی در دهه های اخیر جایگاه ویژه ای در نظام پولی و مالی کشورها یافته و امروزه کمتر کشوری از خدمات این گونه شرکت ها بی بهره است. 
علی رغم آنکه بانک ها و سایر نهادهای اعتباردهنده از دیرباز به واسطه الزام آن ها در جهت حفظ اسرار محرمانه مشتریان، تمایلی به تسهیم اطلاعات خود با نهادهای دیگر نداشته و به همین دلیل دریافت اطلاعات از سایر نهادهای مالی نیز امکان پذیر نبوده است، در پی احساس نیاز به در اختیار داشتن کلیه اطلاعات اعتباری اشخاص متقاضی اعتبار، نهادهایی تخصصی تحت عنوان شرکت های رتبه بندی و اعتبارسنجی در راستای کمک به سنجش بهینه ریسک اعتباری اعتبارگیرندگان شکل گرفته است. 
نهادهای مزبور، مهم ترین منبع اطلاعات اعتباری گذشته و حال دریافت کنندگان بالقوه و بالفعل اعتبار می باشند و به واسطه کاهش عدم تقارت اطاعاتی در تسهیلات، موجب ایجاد زمینه مناسب برای مدیریت بهینه ریسک در مراکز اعطای اعتبار شده و نقش بسزایی در رشد و توسعه پایدار این گونه مراکز ایفا می نمایند. 
در سال های 1996 تا 2004، به دنبال افزایش 60 درصدی میزان اعتبارات اعطایی در اندازه های کوچک، رشد نهادهای سنجش اعتبار در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه افزایش چشمگیری داشته است. 
از همین رو شرکت های سنجش اعتبار نقش مهمی را در بازار اعتباری ایفا می نمایند. این گونه نهادها، ارزیابی دریافت کنندگان اعتبار را تسهیل نموده و به عنوان ابزار موثر تصمیم گیری و نظارتی عمل می نمایند. فقدان چنین سازوکاری باعث تشدید مخاطراتی همچون افزایش نکول و کاهش کارآیی بانکی در بخش اعتبارات خواهد شد. 
نهاد رتبه بندی و اعتبارسنجی مشتریان از طریق ایجاد و توسعه سامانه اعتبارسنجی، هدف فوق را محقق می نمایند. سامانه مذکور، سامانه ای است که با جمع آوری، ساماندهی، تلفیق، تطبیق و پردازش اطلاعات اعتباری مشتریان، این امکان را به بانک ها و موسسات مالی و اعتباری می دهد تاضمن حصول شناخت مناسب از مشتری، تصمیم سریع، مناسب، کم ریسک و عادلانه ای را در اعطای تسهیلات اتخاذ نمایند. 
این سامانه با اتکا به اطلاعات جمع آوری شده افراد (حقیقی یا حقوقی) از طریق پایگاه داده ها و پردازش اطلاعات مزبور، ریسک اعتباری افراد را مشخص کرده و به بهبود فرآیند مدیریت ریسک اعتباری بانک ها و موسسات مالی و اعتباری کمک می نماید. 
شرکت سنجش اعتبار به عنوان یکی از بازوهای تصمیم گیری در سیستم بانکی، با استفاده از اطلاعات بانک ها و موسسات اعتباری تلاش می نماید تا تصمیم گیری اعتباری به شیوه ای مدرن و علمی انجام گیرد. 
در یک تعریف ساده و اجمالی شرکت رتبه بندی و اعتبارسنجی با تسهیم اطلاعات اعتباری بانک ها و موسسات اعتباری باعث می شود تا نهادهای شرکت کننده اطلاعات، بتوانند در یک چهارچوب توافق شده و مشخص، به اطلاعات اعتباری مشتری دسترسی داشته باشند. 
نکته اصلی و کلیدی در این زمینه، توانایی بانک ها و موسسات اعتباری در استفاده از اطلاعات اعتباری سایرین می باشد، زیرا در این صورت بانک ها قادر خواهند بود تا تصمیمات مناسب و کم ریسکی را در زمینه اعطای تسهیلات اعتباری اتخاذ نمایند. 

مشخصه های سامانه اعتبارسنجی

برخی از مشخصه های سامانه اعتبارسنجی به شرح زیر می باشد:

1. برخورداری از آخرین و به روزترین فناوری روز دنیا
2. رعایت استانداردهای امنیتی و در نظر گرفتن انواع کانال های ارتباطی
3. گردش مکانیزه اطلاعات نظام بانکی بدون دخالت عامل انسانی
4. تطبیق با استانداردهای جهانی سامانه اعتبارسنجی
5. قابلیت برقراری ارتباط با سایر پایگاه داده های موجود در کشور
6. برخورداری از نظرات و خواسته های نظام بانکی در طراحی آن متناسب با شرایط بومی کشور
7. قابلیت توسعه و افزودن سیستم های پشتیبان تصمیم نوین در زمینه های امتیازدهی اعتباری، تصمیم سازی، ساماندهی وصول مطالعات، اعتبارسنجی حوزه بیمه، لیزینگ و سایر سیستم های پشتیبان تصمیم مدیریت ریسک 

ایجاد سامانه اعتبارسنجی

سامانه اعتبارسنجی الکترونیکی، مرکزی است یکپارچه، متمرکز و مکانیزه که از اطلاعات مرتبط با رفتار اعتباری مشتریان تشکیل شده و در بهبود فرهنگ اعتباری، کاهش مطالبات معوق بانک ها و تصمیم گیری صحیح مبتنی بر روش های نوین، نقش موثری را ایفا می نماید. 

نقش و کارکرد سامانه اعتبارسنجی

ایجاد و توسعه سامانه اعتبارسنجی نوعی حرکت از رویکرد سنتی و دستی به رویکردها و فناوری های نوین تسهیلات دهی می باشد. روش های جدید مبتنی بر ارزیابی یا سنجش اهلیت، منطبق با رویکردهای نوین بوده و شاخص های آن از دستاوردهای این پیشرفت جهانی بهره می برند. 
در روش های نوین که بر پایه اصول و دانش الکترونیکی است، ضمن توجه به کرامت انسانی، اصل مترقی اصالت برائت مبنای اصلی رفتار با مشتریان بانکی است. 

سامانه اعتبارسنجی، عامل تسهیل در تصمیم گیری

سامانه اعتبارسنجی با تقویت عوامل تصمیم گیری مکانیزه، سرعت و دقت در تصمیمات را افزایش می دهد. با استفاده از امکانات این سامانه و ترکیب آن با اولویت های تصمیماتی سازمان، مشتری در یکی از سه گروه پر ریسک، ریسک متوسط و کم ریسک قرار گرفته و امکان اتخاذ تصمیم نهایی و برخورداری مناسب با وی فراهم می شود.

مزایای عملیاتی شدن سامانه اعتبارسنجی

باتوجه به مطالب فوق مشخص می شود که عملیاتی شدن سامانه اعتبارسنجی مزایای فراوانی دارد که برخی از آن ها به برقراری زیر می باشد:

• ایجاد عدالت در توزیع منابع و تسهیلات بانکی
• کاهش مطالبات معوق به میزان قابل توجه
• بهبود و مهندسی فرهنگ اعتباری و اقتصادی آحاد جامعه
• تقویت تسهیلات دهی به بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط 
• افزایش کارآیی نظام بانکی از طریق افزایش دقت، سرعت و کاهش زمان و به حداقل رساندن نقش عامل انسانی در اعطای تسهیلات
• افزایش رضایتمندی مشتریان از خدمات بانکی
• افزایش ضریب نفوذ خدمات بانکی و اعتباری در کشور

جایگاه فناوری های نوین برای تبادل داده

نظر به اینکه هر یک از اعضای این سیستم، مانند بانک ها و سایر موسسات مالی و اعتباری برای برقراری ارتباطات مورد نیاز بین شعب و ادارات خود از سازوکارها و روش های گوناگونی استفاده می کنند، بنابراین در وضعیت ایده آل سرور اصلی سیستم سنجش اعتبار می بایس ارتباط سرور به سرور بایک  سرور مرکزی در محل هر یک از اعضا، داشته و به صورت خودکار به تبادل داده بپردازند. 
سپس این سرور ابری به بقیه کاربران در شعب یا ادارات مختلف سرویس ارائه دهد. بنابراین برقراری کانال ارتباطی مناسب بین سرور هر بانک با شعب و ادارات دیگر و همچنین تامین امنیت آن، برعهده بانک یا موسسه می باشد و سرور سیستم سنجش اعتبار می بایست با استفاده از یک کانال ارتباطی ایمن و پایدار با هر یک از سرورهای در نظر گرفته شده برای اعضا، در ارتباط باشد. 
باتوجه به تجربه نظام بانکی کشور، در حال حاضر استفاده از سرویس MPLS شرکت مخابرات با اجرای پروتکل های امنیتی مورد نیاز، روش مناسبی می باشد. 
ساختار سیستم و کارکردهای آن، تمام استانداردهای امنیتی بانکداری پیشرفته جهان را رعایت می نماید. در این راستا، از استاندارد رمزدهی SSL برای انتقال اطلاعات، سیستم پشتیبان کارا، قواعد قاطع سازمانی و غیره، برخوردار است. همچنین به منظور دستیابی به اهداف امنیتی سامانه تمام عملیات کاربران در درون آن ثبت می گردد. 

منبع: سامانه اعتبارسنجی مشتریان بانکی و بیمه اي (مطالعه موردي: تجربه شرکت مشاوره رتبه بندي اعتباري ایران)
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=147638