وجود مساله یا مشکل عدم تقارن اطلاعات در بازارهای اعتبار یکی از موضوعات شناخته شده در ادبیات اقتصادی است.
معمولا بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در ارتباط با رفتار گذشته، ویژگی ها یا اهداف متقاضیان تسهیلات اعتباری، اطلاعات کاملی در اختیار ندارند.
ریسک های ناشی از این مساله موجب می گردد احتما بازپرداخت توسط مشتریان کاهش یابد و هزینه های تامین مالی نیز افزایش یابد.
ایجاد هماهنگی میان بانک ها برای تسهیم اطلاعات درباره رفتار گذشته مشتریان موجب می گردد مشکلات ناشی از عدم تقارت اطلاعات برطرف گردد.
تسهیم اطلاعات از طریق
سایت اعتبارسنجی یا اصطلاحا Credit Bureau ها محقق می گردد.
متقاعد نمودن بانک ها برای تسهیم اطلاعات مستلزم رعایت برخی اصول و استانداردهای حرف های توسط شرکت های سنجش اعتبار است از جمله:
- رعایت اصل شفافیت و استقلال
- تدوین آیین رفتار حرفه ای و لزوم رعایت آن وسط همه اعضای شرکت اعتبارسنجی
- رعایت اصل دوجانبگی در تسهیم اطلاعات، به این معنی که هر یک از اعضای شرکت با ارائه دهنده اطلاعات می باشند و در مقابل به تعداد اعضای شرکت می توانند به عنوان "گیرنده اطلاعات" از فرآیند تسهیم اطلاعات منتفع گردند.
- اصل بهبود کیفیت اطلاعات. داده های شرکت سنجش اعتبار باید دارای ویژگی هایی مانند "قابلیت دسترسی"، "کامل بودن"، "به روز بودن" و "صحت و دقت" باشند.
رابطه میان یک شرکت سنجش اعتبار (Credit Bureau) و اعضای آن بر مبنای اصل دوجانبگی یا اصطلاحا (Reciprocity Principle) استوار می باشد.
مفهوم Bureau به معنای تسهیم اطلاعات میان بانک های یک کشور در چارچوب های مشخص اطلاق می گردد.
تسهیم اطلاعات نیز بر اساس اصل دوجانبگی صورت می پذیرند، به این معنا که تنها اعضایی که تمام اطلاعات اعتباری (مثبت و منفی) خود را ارائه نموده اند، قادر خواهند بود به گزارشات اعتباری این شرکت دسترسی داشته باشند.
طبق اصل دوجانبگی، اعتباردهندگان می توانند
گزارشات اعتباری را از شرکت سنجش اعتبار به دست آورده و با استفاده از آن ارزشمندی اعتباری تقاضاهای جدید را مورد ارزیابی و بررسی قرار دهند.
در این راستا، شرکت سنجش اعتبار حق الزحمه هایی را به ازاء دفعات استفاده از گزارشات علاوه بر حق الزحمه عضویت، از استفاده کنندگان و اعضا دریافت می کند.
تعریف سیستم سنجش اعتبار
سیستم سنجش اعتبار، یک پایگاه داده جامع و ملی متشکل از همه داده های مرتبط با سابقه اعتباری اشخاص حقیقی و حقوقی است که با جمع آوری و ذخیره سازی، پردازش و گزارشگری، به بهبود فرآیند مدیریت ریسک اعتباری بانک ها و موسسات مالی و اعتباری کمک می نمایند.
برخی ویژگی های اصل این سسیتم عبارتند از:
- ساختار پایگاه داده های و گزارشگری منعطف
- استفاده از اطلاعات قبلی (سابقه اعتباری) در مورد یک مشتری
- قابل انطباق با خدمات و سیستم های ارزش افزوده مانند ماژول های امتیازدهی اعتباری، مدیریت مطالبات، ماژول بیمه، و ماژول های مختلف مدیریت ریسک اعتباری
- دارای ویژگی های امنیتی بالا و مناسب برای حفاظت از داده ها و اطلاعات اعضا
برخی از مفاهیم و اصول بنیادین حاکم بر فضای کسب و کار سیستم های سنجش اعتبار بر مبنای تجارب جهانی صنعت
تسهیم اطلاعات اعتباری عبارتند از:
اصل کیفیت اطلاعات
اطلاعات شرکت سنجش اعتبار باید دارای چهار ویژگی اساسی به شرح زیر باشند:
- قابل دستیابی
- دارای مفهوم و معنا
- کامل بودن
- به روز بودن
اصل دوجانبگی در سامانه اعتبارسنجی
هر آنچه که یک عضو دارد باید در اختیار Bureau قرار دهد در مقابل هر آنچه Bureau در اختیار دارد به عضو مربوطه داده شود
اصل شفافیت و استقلال در سایت اعتبارسنجی
این دو اصل نیز برای موفقیت یک Credit Bureau بسیار ضروری و حیاتی هستند
توافق نامه عضویت
شرکت سنجش اعتبار برای تحقق اهداف و تعیین چارچوبی برای رعایت اصول فوق، قرارداد یا توافق نامه های با اعضای خود امضا می کند.
در این توافق نامه حقوق و مسئولیت های اعضای شرکت مانند مشتریان و گردآورندگان اطلاعات، مشخص می گردد.
این توافق نامه ابعاد کلی به شرح زیر را در بر می گیرد:
- مسئولیت های شرکت سنجش اعتبار
- مسئولیت های اعضا
- قواعد و اصول عمومی (اصل محرمانگی اطلاعات، اصل دو جانبگی و نحوه عملیات)
- ساختار قیمت گذاری محصولات و خدمات و نحوه پرداخت ها
مسئولیت های اعضا
- همه داده های توافق شده را در موعد مقرر به پایگاه داده شرکت اعتبار ارسال کند
- داده های مرتبط با هر عضو باید به صورت دوره های مطابق مقررات مربوطه، به روز رسانی شود
- رویه لازمه برای استفاده موجه از اطلاعات دریافتی از شرکت اعتبارسنجی را تدوین کند
مسئولیت های شرکت سنجش اعتبار
- به صورت مستمر برای بهبود کیفیت محصولات شرکت در راستای انطباق با خواسته های مشتریان و اعضا، تلاش نماید
- توسعه تکنولوژی و دانش فنی را همواره در سرلوحه برنامه های خود قرار دهد
- برای نیازهای مشتریان و اعضا نرم افزارها و راه حل های مناسب فراهم کند
مشتریان متمایل هستند که فقط اطلاعات صحیح درباره آنان تسهیم شود و اعضا نیز در خصوص به روز بودن اطلاعات دریافتی و صحت آن، دغدغه های اساسی دارند.
ساختار قیمت گذاری خدمات
- برای یک استعلام، قیمت یا کارمزد استاندارد وجود ندارد
- هر استعلام بر مبنای ارزش واقعی اطلاعات مندرج در آن قیمت گذاری می شود
برای این منظور باید روش های مناسب ارزیابی کیفیت اطلاعات و ارزشمندی آن تدوین گردد
موتور جستجو سایت اعتبارسنجی
موفقیت Bureau به عملکرد موتور جستجوی آن نیز بستگی دارد.
موتور جستجو باید بتواند نیازهای مشتریان خاص در هر کشور را برآورده کند.
هر منبع اطلاعاتی، فرهنگ پردازش داده متفاوت و مختص به خود را دارا می باشد.
مسئولیت شرکت سنجش اعتبار بانکی افراد
- به صورت مستمر برای بهبود کیفیت محصولات شرکت در راستای انطباق با خواسته های مشتریان و اعضا تلاش نماید
- توسعه تکنولوژی و دانش فنی را همواره در سرلوحه برنامه های خود قرار دهد
- برای نیازهای مشتریان و اعضا نرم افزارها و راه حل های مناسب فراهم کند. مشتریان متمایل هستند که فقط اطلاعات صحیح درباره آنان تسهیم شود و اعضا نیز در خصوص به روز بودن اطلاعات دریافتی و صحت آن، دغدغه های اساسی دارند.
رتبه بندی، اولویت بندی، گزارش گری و امتیازدهی اعتباری
ارزیابی اعتبار بانکی افراد از چند منظر قابل بحث می باشد.
برخی از این منظرها دارای کارکردهایی در بازار سرمایه و برخی دیگر نیز دارای کارکردهایی در بازار پول و اعتبار می باشد.
چهار اصطلاح و مفهوم تخصصی در موضوع ارزیابی اعتباری در بازارهای فوق الذکر وجود دارد.
برخی از این اصطلاحات به شرح زیر می باشند:
رتبه بندی اعتباری (Credit Rating)
این مفهوم دارای کردکردهای ویژه ای در بازار سرمایه بوده و از آن در بازار پول و اعتبار نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
رتبه بندی اعتباری نظریه رسمی است که توسط شرکت های رتبه بندی اعتباری درباره اعتیاد دولت ها، نهادها، سازمان های دولتی، موسسه های مالی و بنگاه های اقتصادی اعلام می شود.
رتبه اعتباری در حقیقت مبنای لازم را برای مقایسه ریسک اعتباری یک بنگاه اقتصادی با بنگاه های اقتصادی دیگر فراهم می سازد.
در رتبه بندی اعتباری، تیمی تخصصی، تجهیز شده و ضمن بررسی ابعاد مختلف فعالیت شرکت نسبت به تعیین رتبه آن اقدام می نمایند.
این تیم تخصصی معمولا از روش تحلیل بنیادین استفاده می کند.
طبق این روش، سه سطح کشور، صنعت و شرکت به طور کاملا تفصیلی مورد بررسی قرار گرفته و نظرات تصصی تیم مزبور در خصوص وضعیت ارزشمندی اعتباری شرکت مربوطه ارارئه می گردد.
با توجه به مشکل عدم تقارن اطلاعات موجود در بازار سرمایه، این گونه شرکت ها معمولا اطلاعات لازم را برای سرمایه گذاران به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب سرمایه گذاران به منظور اتخاذ تصمیمات مناسب سرمایه گذاری فراهم می کنند.
رتبه اعتباری در بازار اوراق قرضه معیاری است از احتمال پرداخت به موقع سود اوراق قرضه به سرمایه گذاران (خریداران اوراق قرضه) به علاوه بازپرداخت اصل سرمایه در زمان پیش بینی شده.
رتبه مزبور دارای کارکردهایی به شرح زیر می باشند:
- معیار تنظیم خط مشی سرمایه گذاری سرمایه گذاران
- عامل تاثیرگذار در تعیین میزان بهره پرداختی اوراق قرضه توسط شرکت مربوطه
- مبنای تصمیم گیری بانک ها در اعطای اعتبار
- تعیین سقف معاملات با بنگاه های اقتصادی با توجه به اینکه متیجه تجزیه و تحلیل ها بیان کننده توانایی مالی مشتری می باشد، از این رو بانک ها نیز از این روش برای ارزیابی توانایی مشتریان خود در بازپرداخت اقساط دریافتی استفاده می نمایند.
اولویت بندی اعتباری
اولویت بندی اعتباری از تکنیم های رایج در بازارهای سرمایه دنیا محسوب می شود.
سرمایه گذاران از گزارش های اولویت بندی سهام در راستای تعیین استراتژی های سرمایه گذاری خود در بازار سهام استفاده می نمایند.
به این معنا که با استفاده از این گزارش ها، سرمایه گذاران قادر خواهند بود تصمیم مناسب را در خصوص خرید، نگهداری یا فروش سهام خود اتخاذ نمایند.
گزارش گری اعتباری
سامانه اعتبارسنجی، با هدف کاهش عدم تقارن اطلاعات، تسریع و تسهیل فرآیند اعطای اعتبار و خدمت به
سیستم های اعتباری تشکیل شده و با جمع آوری، سامان دهی، تلفیق، تطبیق و پردازش اطلاعات مربوط به مشتریان (از منابع مختلف) به مدیریت بهینه ریسک در بانک ها و
موسسات اعتباری کمک می نمایند.
این اطلاعات در قالب یک گزارش اعتباری در اختیار اعتباردهندگان قرا گرفته و با ایجاد شناختی مناسب از تاریخچه اعتباری و رفتار وام گیرنده، آن ها را در تصمیم گیری های اعتباری یاری می کند.
امتیازدهی اعتباری
امتیاز اعتباری، در حقیقت یک مدل آماری است که در نتیجه پیاده سازی آن اعتبار دهنده قادر خواهد بود ریسک اعطای تسهیلات به متقاضی اعتبار را بر اساس ویژگی های وی تعیین نماید.
به عبارت دیگر، امتیاز اعتباری، احتمال آماری عدم بازپرداخت به موقع اقساط اعتبار، تسهیلات یا تعهد را تعیین می نماید.
امتیازدهی اعتباری بر این فرض استوار است که روش های آماری قادرند رفتار آتی اعتبار گیرندگان را بر مبنای جزئیات رفتار پیشین آن ها پیش بینی نمایند.
امتیاز اعتباری، سطح ریسک را محاسبه و میزان ارزیابی های قضاوتی را در فرایند تصمیم گیری اهلیت اعتبارگیرنده کاهش می دهد.
این تکنیک موجب ساده تر شدن رویه های ارزیابی درخواست های اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی می شود.
مدل
امتیازدهی اعتباری موجب می شود ادارات مربوطه به نحو سریع تر و راحت تری نسبت به مدیریت ریسک اعتباری اقدام نمایند.
با توجه به توضیحات ذکر شده مشخص می شود که با بزرگ شدن اندازه شرکت ها و تسهیلات اعطایی، استفاده از تکنیک های تحلیلی و کیفی از درجه اهمیت بالاتری برخوردار می شوند.
این در حالیست که در خصوص مشتریان و تسهیلات خرد استفاده از تکنیک های آماری و کمی رایج تر است.
پارادیم نوین تسهیم اطلاعات اعتباری
آقای تونی لیتگو رئیس موسسه
اعتبارسنجی مالی بین المللی (IFC) در زمینه توسعه زیرساخت مالی سامانه اعتبارسنجی، از تسهیم
اطلاعات اعتباری به عنوان پارادایم نوین در نظام بانکی یاد کرد.
ایشان در حاشیه همایش "
گزارش گری اعتباری: گذر از بحران مالی جهانی" که در ماه مارس 2011 در ریو دو ژانیوی برزیل، با محوریت بانک جهانی و با حضور نمایندگان سامانه های اعتبارسنجی کشورهای مختلف دنیا برگزار شد اذعان داشتند در نظام های بانکی دنیا تمرکز اصلی بر اعطای تسهیلات به شرکت های بزرگ و متقاضیان وام های کلان بود و متقاضیان تسهیلات خرد مورد توجه جدی قرار نگرفته اند.
ایشان اذعان داشتند که برنامه موسسه مالی بین الملل، توجه به موسسات تامین مالی خرد و همچنین موسسات مالی غیر بانکی از جمله لیزینگ، بیمه، مسکن و فکتورینگ می باشد.
لازم به ذکر است که با تمرکز بر بخش تامین مالی خرد شاهد تحولی عظیم در خصوص تامین منابع مالی مورد نیاز خانوار، افزایش رفاه خانوار، کاهش فقر و توسعه کسب و کارهای خانگی خواهیم بود.
از نظر بانک جهانی باید نوعی تغییر پارادایم در تسهیم اطلاعات اعتباری نظام بانکی رخ دهد.
آقای لیتگو، فرایند تکامل تسهیم اطلاعات اعتباری در دنیا را به سه مرحله پیشین، کنونی و آتی تقسیم بندی نمودند:
در مرحله پیشین تاکید اصلی بر دستیابی و اتکا به اطلاعات منفی مشتریان بوده و هدف از ان صرفا اجتناب از تسهیلات دارای بدهی های معوق بوده و از این جهت منافعی را برای اعتباردهندگان ایجاد نموده است.
در مرحله کنونی که در آن قرار داریم، سامانه های اعتبارسنجی نسبت به دریافت وانتشار کلیه انواع اطلاعات اعتباری مثبت و منفی اقدام می نمایند.
تمرکز اصلی سامانه ها در این دوره، فراگیر شدن تامین مالی برای کلیه اشخاص و بخش های نیازمند به نحوی می باشد که بانک ها به گونه ای مسئولانه نست به اعطای تسهیلات اعتباری اقدام نمایند.
در مرحله سوم که موضوع تغییر پارادایم بوده می باشد، به نوعی بر اطلاع رسانی و ایجاد آگاهی عمومی در خصوص کارکردهای گزارش گری اعتباری و ایجاد نوعی مسئولیت پذیری در آحاد جامعه و مشتریان جهت بازپرداخت به موقع تسهیلات دریافتی خود تاکید می نمایند.
وی منافع بسیاری را برای سامانه اعتبارسنجی بر می شمرد که اهم آن ها به شرم زیر می باشند:
سامانه اعتبارسنجی باعث می شود اطلاعات میان تسهیلات گیرندگان و تسهیلات دهندگان به صورت متقارت توزیع شود.
سامانه باعث می شود تا درخواست های تسهیلات اعتباری مشتریان به گونه ای سریع تر و با قابلیت اتکای بیشتری پاسخ داده شده و ریسک مرتب به آن ها به صورتی مناسب تر ارزیابی شود.
بانک ها می توانند با استفاده از گزارش های اعتباری سامانه، از میزان بدهی ها و تعهدات آتی و در نتیجه ظرفیت مشتری برای دریافت تسهیلات جدید آگاهی و به نوعی از بروز مطالبات معوق اجتناب نمایند.
حمایت از ارائه مدل های امتیازدهی اعتباری، هزینه های کمتر بانک ها در زمینه ارائه تسهیلات به بنگاه های کوچک و متوسط، بهبود حاشیه سود بانک و کفایت سرمایه بانک از جمله آثار بهره گیری از سامانه اعتبارسنجی در فرایند تسهیلات دهی بانک می باشد.
استفاده از سیستم های
گزارش گری اعتباری موجب ایجاد ثبات در بخش مالی شده و اثرات مثبتی را برای اقتصاد به همراه دارد.
از جمله این موارد می توان به بهبود فضای کسب و کار کشورها در نتیجه بهره گیری از سامانه اعتبارسنجی اشاره نمود.
با توجه به اثرات و منافعی که فعالیت سامانه اعتبارسنجی در اقتصاد کشورها در پی دارد، در سال های اخیر بانک جهانی در راستای برنامه های خود جهت ارائه خدمات مالی به تمامی اقشار جامعه (تامین مالی فراگیر)، ایجاد و توسعه سامانه اعتبارسنجی را در محور برنامه های خود قرار داده است و حمایت های همه جانبه ای را در راستای ارتقاء زیرساخت های مالی به کشورها انجام می دهد.
با نگاهی به عملکرد کشورهای مختلف متوجه می شویم که افزایش ضریب نفوذ خدمات مالی، تسهیل و کاهش محدودیت های آن، کاهش مواجهه با معوق شدن مطالبات معوق، تسهیل تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط به عنوان ستون فقرت اقتصاد، بهبود فضای کسب و کار کشورها، عدالت در توزیع منابع بانکی و مهندسی فرهنگی نظام اعتباری از جمله اثرات و منافع فعالیت سامانه اعتبارسنجی برای اقتصاد کشورها می باشد.
منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال اول ، شماره هفتم ، آبان 1392