مروری بر انواع کارت های اعتباری (قسمت دوم)

آمریکا، کانادا و انگلیس پیشتاز استفاده از کارت اعتباری

اگرچه در اواسط قرن بیستم، کارت ها اعتباری در آمریکا، کانادا و انگلیس به میزان قابل توجهی مورد اقبال عموم قرار گرفت، اما در بسیاری از نقاط دیگر جهان همچنان استفاده از پول نقد، یا شکل های دیگری از سیستم های پرداخت کارتی نظیر سیستم پرداخت Cater bleue در فرانسه و EuroCard (در آلمان، فرانسه، سوئیس و غیره) بیشتر مورد استقبال بود.
در این کشورها، استقبال عمومی از کارت های اعتباری در ابتدا با سرعت پایینی صورت گرفت. 
به طوری که در دهه 90 میلادی بود که سطح نفوذ این کارت ها در این کشورها به آنچه در آمریکا، کانادا و انگلیس در سال های قبل بود، رسید. 
در برخی از کشورها پذیرش و اعتماد به کارت های اعتباری هنوز به طور کامل صورت نگرفته است. 
برای مثال ژاپن هم چنان جامعه ای مبتنی بر پرداخت نقدی تلقی می شود و استقبال از کارت های اعتباری تنها به طبقه تجار بزرگ محدود می شود، گرچه در این کشور سیستم های دیگری مبتنی بر RFID در تلفن های هوشمند با اقبال بیشتری مواجه شده است. 
به خاطر موجود مقررات سخت گیرانه در سیستم های بانکی، برخی کشورها، بخصوص فرانسه، تمایل بیشتری در توسعه و پذیرش کارت های اعتباری تراشه محور نشان دادند. 
این کارت ها هم اکنون به عنوان مقبول ترین سیستم اعتباری ضد سرقت به حساب می آیند.
همچنین در برخی کشورها، گسترش استفاده از کارت های بدهی و بانکداری آنلاین نسبت به کارت های اعتباری بیشتر است. 
در ایران هم کارت ثمین اولین کارت اعتباری بود و این که کارت های اعتباری شتاب توسط بانک های صادرات و کشاورزی و پارسیان و سامان صادر گردید. 
این کارت ها همانند کارت های حساب الکترونیکی شتاب در بانکه ای عضو طرح شتاب و فروشگاه های عضو شتاب قابل استفاده است. 
شما یک ماه بعد از خرید کالا صورت حسابی را از بانک دریافت می کنید که طی آن به شما دو هفته مهلت داده می شود تا نسبت به پرداخت جمع مبالغ خرید های خود به بانک اقدام نمایید. 
کارت های اعتباری دارای سقف اعتباری مشخصی می باشند. 
پیش از انقلاب بانک های ایرانی قراردادهایی با موسسات بزرگ نظیر ویزا و مستر کارت داشتند ولی بعد از تحریم امریکا، این قراردادها متوقف شد. 
به عنوان نمونه بانک ملی ایران قراردادی با ویزا داشت که براساس آن بانک ملی موسساتی را معرفی کرد که کارت ویزا را بپذیرند و این بانک تضمین کننده مطالبات مشتریان ایرانی بود و در نهایت تمام پرداخت های خود را از ویزا دریافت می کرد. 
هم اکنون بانک مرکزی ایران با همکاری یک بانک اروپایی طرحی آزمایشی را در دست اجرا دارد که کارت های صادر شده از سوی بانک های خارجی به جز بانک های آمریکایی و اسرائیلی در ایران قابل استفاده خواهد بود. 
این طرح آزمایشی در بیست مرکز نظیر هتل ها اجرا شده و خارجی ها می توانند بدون پرداخت پول نقد از کارت های الکترونیک شخصی خود در ایران نیز استفاده کنند. 
اگر این طرح گسترش یابد تا حدوی مشکل اصلی گردشگران خارجی که به ایران می آیند، برای پرداخت برخی هزینه ها نظیر هزینه اقامت هتل حل خواهد شد. 
در مرحله دوم پیش بینی شده که شهروندان ایرانی از بانک های داخلی تقاضای کارت های اعتباری بین المللی بکنند و با تضمین بانک های ایرانی کارت بین المللی برایشان صادر شود تا از مزایای آن در کشورهای دیگر استفاده کنند. 

برخی از اصطلاحات مهم مرتبط با کارت اعتباری

Annual Fee: حق عضویت سالانه که برخی از شرکت ها هنگام صدور کارت یا تمدید عضویت دریافت می کنند. این روند با بسیاری از صادر کنندگان کارت شعار بدون حق عضویت سالانه را تبلیغ می کنند و احتمال ان هایی هم که اکنون این مبالغ را دریافت می کنند در آینده از چشم پوشی خواهند کرد تا مشتریان خود را حفظ کنند. 
Finance charge: شارژ مالی. عبارت است از پولی که شما بابت استفاده از کارت اعتباری می پردازید. به زبان ساده، این همان پولی است که شما هنگام خرید کردن کالا و خدمات از حساب خود خارج می کنید. این مقدار علاوه بر هزینه های مربوط به بهره ممکن است شامل کارمزدهای دیگری مانند cache advance fees نیز باشد. کارمزد اخیر هنگامی از دارنده کارت اخذ می شود که شما بیش از موجودی مانده حساب خود هزینه کنید. 
Interest Rate: نرخ سود. شیوه های مختلفی برای محاسبه نرخ سود وجود دارد. اغلب کارت های اعتباری از شیوه های مختلف محاسبه APR استفاده می کنند. اما کارت های بدهی ممکن است از شیوه های دیگری مثل کسر مقدار ناچیز و ثابتی از پول به ازای هر بار خرید استفاده کنند. 
(Annual Percentage Rate (APR: درصدی از میزان شارژ مالی شما در طول یک سال. این عدد به زبان ساده همان سود سالانه ای است که بابت ارائه خدمات الکترونیکی از شما کسر می شود. 
Fixed Rate: اگر APR بر مبنای نرخ سود ثابت سالانه ماسبه شود به آن نرخ ثابت می گویند. 
Variable Rate: اگر نرخ سود سالانه متغیر و وابسته به دیگر انواع نرخ بهره بانکی باشد، به آن نرخ شناور و یا متغیر می گویند. این نرخ معمولا از مجموع دو عدد دیگر یعنی نرخ پایه ای بهره که قابل تغییر توسط مدیریت امور بانکی کشور است و درصدی از همین عدد که توسط موسسه مالی مربوطه تعیین می شود به دست می آید. 

انواع کارت اعتباری

کارت های اعتباری را اساسا می توان به دو دسته کارت های بانکی و غیر بانکی تقسیم کرد. 
کارت های اعتباری بانکی مثل ویزا و مسترکارت از سیستم اعتباری بانک ها استفاده می کنند. 
در حالی که کارت های غیر بانکی را شرکت ها و موسسات دولتی و خصوصی به مقاصد مختلفی عرضه می کنند. 
American Express و Diners Club نمونه کارت های اعتباری غیر بانکی هستند. 
همچنین در برخی از کشورها شرکت های مخابرات و تلفن و یا شرکت های توزیع کننده نفت، گاز و بنزین و نیز فروشگاه های زنجیره ای و باشگاه های تفریحی اقدام به صدور کارت اعتباری می کنند. 
دامنه کاربرد این کارت ها بستگی به دامنه فعالیت شرکت مربوطه و یا اهداف مالی آن ها دارد. 
در هر صورت فعالیت تمام این موسسات صادر کننده کارت باید زیر نظر نهاد مالی رسمی آن کشور و دارای مجوز فعالیت باشد.
کارت های بانکی نیز دارای تنوع زیادی هستند. 
کارت های اعتباری تنها یک دسته از کارت های بانکی هستند و خود به انواع مختلف تقسیم می شوند. 
انواع فرعی کارت های اعتباری بانکی معمولا بر اساس نحوه محاسبه بهره، سقف میزان اعتبار منتسب به کارت و حداقل موجودی دارنده حساب، نرخ حق اشتراک سالانه و فاکتورهای مالی دیگر محاسبه می شود. 
بانک های صادر کننده کارت و یا شرکت های غیر بانکی معمولا علاقه دارند که انواع کارت های خود را بر حسب امتیازات متفاوتی که در اختیار صاحب آن قرار می دهد به گروه هایی با نام طلایی، نقره ای و از این قبیل تقسیم کنند. 
یک دسته دیگر از کارت های بانکی مشابه آنچه که این روزها در کشور ما رایج است تنها به ارائه خدمات بانکی محدود از طریق باجه های خود پرداز اختصاص دارند و فاقد برخی از ویژگی های مهم یک کارت اعتباری استاندارد هستند. 
دسته دیگری از کارت های اعتباری بانکی نیز وجود دارند که در بسیاری از کشورهای دنیا که سیستم های بین المللی مانند ویزا و مسترکارت در آن ها به رسمیت پذیرفته شده به کار گرفته می شوند. 
این کارت ها معمولا نام یک سازمان و یا شرکت را بر خود دارند. 
سازمان یا شرکت مذکور لزوما یک موسسه یا نهاد مالی نیستت بلکه ممکن است به قصد ارائه خدمات مالی به گروهی از اعضای وابسته به خود پدید آمده باشد. 
مثلا برخی از فروشگاه های اینترنتی مثل آمازون یا Barnes&Noble یا حتی پورتال یاهو خدمات مالی از این دست را به اعضای خود ارائه می کنند. 
مشترکین یا lsp، اعضای یک باشگاه و یا مشتریان یک فروشگاه ممکن است این شانس را داشته باشند که با تهیه یک کارت اعتیاری از این نوع، ضمن بهره مندی از مزایای عمومی یک کارت اعتباری بانکی، از خدمات ویژه شرکت یا سازمان مذکور نیز استفاده کنند. 
مدل های مختلفی برای تعامل میان این سازمان ها از یک سو و بانک های صادر کننده کارت های اعتباری و نیز کنسرسیوم های ویزا و مسترکارت وجود دارد. 
گاهی این سازمان ها مستقیما با ویزا یا مستر کارت وارد معامله می شوند و خود یک واحد اعتباری مالی راه اندازی می کنند. 
گاهی نیز با یک بانک معتبر طرف قرارداد با هر یک از این کنسرسیوم های بین المللی وارد مذاکره می شوند. 
شکل اخیر رایج تر است زیرا معمولا بانک های محلی شناخت بهتری از سابقه مالی نهادهای محلی دارند. 
همچنین سازمان ها و یا شرکت واسطه ممکن است بسته به نوع تعامل مالی خود با بانک صادر کننده اصلی کارت یا خود کنسرسیوم بین المللی ویزا و مستر کارت، درصد اندکی از بهای هر معامله را به عنوان پورسانت دریافت کند. 
به هر حال کاربران می توانند با تهیه کارت هایی از این نوع بدون مراجعه مستقیم به بانک معتبر و با واسطه یک شرکت تجاری به شبکه مالی مستر کارت یا ویزا بپیوندند. 
یک دسته مهم دیگر نیز از کارت های بانکی هستند که البته اعتباری نیستند ولی بیشتر قابلیت های آن مشابه کارت اعتباری است. 
به این کارت ها اصطلاحا Debit Card یا کارت بدهی می گویند. 
برخلاف کارت اعتباری که به دارنده آن اجازه خرج کردن بیشتر از موجودی مانده در حساب می دهد، این کارت ها فقط به اندازه موجودی مانده حساب مرتبط با آن ها اعتبار دارند و پس از پایان رسیدن اعتباری یا باید مجددا شارژ شوند و یا از درجه اعتبار ساقط می شوند. 
میزان حداقل و حداکثر موجودی در حساب این کارت ها نیز محدود است.
مثلا اگر سقف موجودی یک کارت بدهی 1000 دلار باشد به معنی آن است که صاحب آن نمی تواند بهای یک کالای 1100 دلاری را یک جا بپردازد. 
همچنین اگر کف موجودی یک 100 دلار باید به معنی آن است که صاحب ان اگر درکارت خود 110 دلار داشته باشد تنها قادر است 10 دلار آن را واقعا هزینه کند ومابقی نزد بانک سپرده خواهد بود. 
همچنین بسیاری از کارت ها بدهی فاقد قابلیت استفاده در دستگاه های خود پرداز (ATM) هستند. 

انواع کارت های بانکی

برخلاف عرف عمومی که کلیه کارت های مورد استفاده در جامعه را کارت اعتباری تلقی می کنند، کارت های بانکی را معمولا از ابعاد مختلفی همانند نوع تکنولوژی دامنه کاربرد و چگونگی تسویه، به اشکال مختلف دسته بندی می کنند که انواع کارت ها بر مبنای چگونگی تسویه به شرح زیر قابل تقسیم است. 

1. کارت های بدهی Debit Card

این نوع کارت امکانی برای پرداخت وجه به جای ارائه پول نقد در بسیاری از خریدهای رایج است. بنابراین در مقایسه با کارت های اعتباری که شیوه ای برای پرداخت در آینده (Pay Later) هستند. 
Debit Card ابزار پرداخت در لحظه خرید است و در بسیاری از سوپر مارکت ها، فروشگاه ها و رستوران ها مورد پذیرنده است. 
در این نوع از کارت ها، حساب شده بلافاصله و یا با فاصله زمانی بسیار کم بدهکار می گردد. در این نوع ازکارت ها در ماشین آلات نقطه فرار و کاشین های تحویل داری اتوماتیک قابل استفاده است.
استفاده از این کارت تنها در حد مانده حساب دارنده کارت می باشد و اضافه بر موجودی حساب نمی توان نسبت به خرید کالا و خدمات اقدام نمود. 

2. کارت های هزینه

کارت های فوق نیز شبیه کارت های اعتباری می باشند. با این تفاوت که این نوع کارت ها حد اعتباری از پیش تعیین شده ندارند و از دارنده کارت انتظار می رود که با دریافت صورتحساب خود بدهی خود را تادیه نماید. 
در این صورت هیچ گونه بهره ای به آنان تعلق نخواهد گرفت. 
مزیت این نوع کارت امکان خرید کالا و خدمات بدون نیاز به حمل حجم عظیمی از پول است. 
نمونه این نوع کارت ها آمریکن اکسپرس و دایرزکلوب است. 
انواع کارت از جهت تکنولوژی کارت های بانکی عموما از دو نوع تکنولوژی استفاده می کنند. 

3. کارت های هوشمند (Smart Card)

کارت های هوشمند نسل جدید و پیشرفته تری از کارت ها هستند که در مقایسه با کارت های مغناطیسی، طیف استفاده وسیع تری دارند. 
کارت های هوشمند از دو دیدگاه قابل بررسی و طبقه بندی هستند: یک دیدگاه بر اساس ساختار کارت هوشمند است و دیدگاه دیگر بر اساس نوع ارتباط کارت با دستگاه کارت خوان.
4. کارت هدیه (Gift Card)
اینگونه کارت ها مانند کارت های اعتباری و کارت های بدهی نمونه ای از کارت های بدهی هستند. 
کارت هدیه به صورت بی نام و با مبالغ معین از سوی بانک صادر می شود و ایده مناسبی جهت هدیه به اقوام و دوستان است.

5. کارت خودپرداز یا عابر بانک (ATM Card)

ATM Card که به آن Cash Card نیز گفته می شود از جابن یک بانک موسسه مالی صاد می شود و فقط در دستگاه های خودپرداز قابل استفاده است. 
استفاده اصلی این کارت ها برای برداشت و یا به حساب گذاشتن پول، مشاهده وضعیت حساب و تراکنش های مالی انجام شده (معمولا 10 تراکنش آخر) شبکه بانکی است. 
بر خلاف کارت های Debit، کارت های خودپرداز فقط برای تراکنش های حضوری قابل استفاده هستند نه خریدهایی از طریق تلفن، فاکس و یا اینترنت که نیاز به احراز هویت از طریق (PINPersonalIdentificationNumber) دارند و این بدان معناست که کارت های خودپرداز توسط فروشندگان کالا و اجناس مختلف، قابل پذیرش و پشتیبانی نیستند.

6. کارت با نوار مغناطیسی

این تکنولوژی هم اکنون در اکثر کارت های بانکی جهان مورد استفاده قرار می گیرد. 
در این روش، اطلاعات مربوط به داندگان کارت به صورت کدهای مخصوص در نوار مغناطیسی که در پشت کارت تعبیه شده است قرار می گیرد که به این عمل رمز گذار می گویند. 
این کار توسط ماشین های مخصوص که برای کد کردن اطلاعات در نوار مغناطیسی و همچنین حک کردن مشخصات بر روی کارت ساخته شده اند انجام شده که به آن ها ماشین های حک کننده و رمز گذاری کننده گفته می شود. 
نحوه استفاده از این اطلاعات بدین نحو است که دارنده کارت به فروشگاه های مراکز تجاری مجاز مراجعه و کارت خود را از دستگاه های نقطه فروش می گذارند. 
دستگاه های نقطه فروش از روی نوار مغناطیسی، اطلاعات کارت را خوانده و آن را به مرکز بانک مخابره می نماید.
این نوع کارت در دستگاه های ATM نیز به همین نحو عمل می نماید. 
هم اکنون موسسات بزرگ بین المللی همچون ویزا و مستر کارت از این نوع تکنولوژی برای کارت های خود استفاده می نمایند. 
7. کارت با تراشه الکترونیکی
با پیشرفت تکنولوژی و ارزانتر شدن این نوع از تراشه ها، امکان تولید کارت های حافظه دار به شکل اقتصادی هر روز بیشتر می شود.
پروژه های آزمایشی در این زمینه به سرعت توسعه یافته و چند کشور استفاده از کارت های حافظه دار را شروع کرده اند.
البته استفاده از تراشه جهت مسائل ایمنی همچون تایید صاحب اصلی کارت، سال هاست که در کشورهایی همچون فرانسه معمول است و همچنین کارت های تلفن که کارت های حافظه دار یک بار مصرف هستند، چندین سال است که توسط شرکت های تلفن در اختیار مشتریان قرار گرفته است. 
کارت های اعتباری در دنیا شکل های مختلفی دارد ولی تمام آن ها از حیث گسترده و دامنه کاربرد به دو دسته کارت های بین المللی و محلی قابل دسته بندی هستند. 
کارت های بین المللی همچون مستر کارت، ویزا، یوربی، امریکن، اکسپرس و ... در سطح بین المللی کاربرد داشته و توسط موسسات معتبری صادر و پشتیبانی می شوند ولی کارت های محلی فقط در محدوده مرزهای جغرافیایی در کشور معتبر هستند. 
صرف نظر از نوع و دامنه کاربرد کارت ها آن چه که حائز اهمیت است نقش تسهیل کنندگان این گونه وسایل پرداخت است. 

قابلیت های کارت اعتباری

1. خرید اینترنتی
2. استفاده از دستگاه های خود پرداز
3. استفاده در جایگاه های بنزین که مجهز به سیستم خودپرداز هستند
4. خرید در فروشگاه ها و مراکز تجاری که مجهز به ترمینال هایی جهت ارائه کارت اعتباری و برداشت از آن به جای پرداخت پول هستند
5. تجارت الکترونیکی 

منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال سوم ، شماره سوم ، آبان و آذر 94 ، صفحات 25 الی 28