گزارشگری اعتباری به عنوان یک صنعت در جهان شناخته می شود که موسسات بین المللی مانند بانک جهانی و IFC در ارتباط با آن به صورت سالانه و مستمر کنفرانس های بین المللی برگزار می نمایند.
مرور مباحث مطرح شده در این کنفرانس های اطلاعات بسیار با ارزشی را در خصوص وضعیت کشورهای مختلف دنیا در زمینه گزارشگری اعتباری را در اختیار خوانندگان قرار می دهد.
مقاله حاضر نیز از این جهت اطلاعات با ارزشی دارد.
گزارش حاضر بر گرفته از گزارش جمع بانک جهانی است که بر مبنای اطلاعات جمع آوری شده از همه کشورهای دنیا تهیه گردیده است.
ضمن مطالعه این مقاله جایگاه بسیار مهم صنعت گزارشگری اعتباری در توسعه اقتصادی کشورهای مختلف به خوبی قابل ترسیم و ارائه می باشد.
بر خلاف انتظار و علی رغم توسعه بسیار زیاد بانک ها و خدمات بانکی در اغلب کشورهای جهان، آمار نشان می دهد که هنوز هم بسیاری از کشورهای جهان از این حیث بسیار عقب افتاده هستند.
در حوزه شرکت ها و بنگاه های اقتصادی تقریبا 300 میلیون شرکت کوچک و متوسط در دنیا به تامین مالی مناسب دسترسی ندارند این تعداد در حدود 70% کل شرکت ها را تشکیل می هد. نیازهای مالی آنان از 2 تریلیون دلار قرار دارد.
در سطح خانوار: بیش از 60% مردم فاقد حساب بانکی هستند و از خدمات بانکی محرومند و فقط 50 درصد از بزرگسالان در جهان دارای یک حساب بانکی اند.
خلاء موجود در تامین مالی شرکت های کوچک و متوسط (کسری 70 درصدی در تامین مالی) آن هم تامین مالی شرکت هایی که ستون فقرات توسعه اقتصادی محسوب می شوند، بیانگر عمیق بودن مشکل است.
محروم بودن بیش از 60 درصد خانوارها از داشتن حساب بانکی بیانگر عمیق بودن شکاف میان اقشار برخوردار و غیر برخوردار از نظر توانایی مالی است.
بدیهی است وضعیت کشورهای توسعه یافته از منظر شاخص های فوق بسیار مناسب است و در مقابل کشورهای در حال توسعه از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. البته ایران در خصوص شاخص های بهره مندی مردم از حساب بانکی در سطح بالاتر از میانگین قرار دارد.
10 گام برای تاسیس یک سامانه گزارشگری، اعتباری و اعتبارسنجی
در این بخش 10 گام اساسی برای تاسیس سامهانه های گزارشگری اعتباری مورد بررسی قرار گرفته که مطالعه آن می تواند علاوه بر ایجاد راهنمایی برای مدیریت بهتر سامانه اعتبارسنجی نظام بانکی کشورمان، ابعاد مختلف فعالیت آن را برای مخاطبان با روش مناسبی توضیح دهد.
استفاده از خدمات موسسات بین المللی برای توسعه نظام بانکی کشورمان امری ضروری به شمار می رود.
منتهی نکته بسیار مهم در این زمینه نحوه بومی سازی دانش و کاربردی نمودن نتایح آن است.
تجربه شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران در بهره گیری از دانش فنی موسسه کردیت اینفو هم اکنون الگوی مناسبی در این زمینه است.
سامانه های اعتبارسنجی یا گزارشگری اعتباری به واسطه دارا بودن نقش بسیار مهم در توسعه نظام تامین مالی کشورها و در نتیجه توسعه نظام تامین مالی کشورها و در نتیجه توسعه اقتصادی آنان در سال های اخیر مورد توجه اغلب نهادهای سیاستگزار توسعه کشورها قرار گرفته است.
بانک جهانی موسسه IFC از جمله این نهادها هستند که به کشورهای مختلف در زمینه ایجاد و تاسیس سامانه های گزارشگری اعتباری کمک می نمایند.
تاسیس سامانه های گزارشگری اعتباری علی رغم اهمیت، از چنان پیچیدگی برخوردار است که عدم توجه به آن، موفقیت کشورها را در این زمینه با مشکل مواجه می نماید.
یکی از راهکارهای موفقیت در زمینه تاسیس این گونه سامانه ها استفاده از تجارت سایر کشورهای موفق در این حوزه است.
شرکت کردیت اینفو پنجمین موسسه بین المللی فعال در زمینه ایجاد و توسعه سامانه های گزارشگری اعتباری در جهان به شمار می رود. این موسسه در بسیاری از کشورها راسا نسبت به تاسیس سامانه گزارشگری اقدام نموده و آن را مدیریت می نماید.
کردیت اینفو در کشورهای قزاقستان، ایسلند، اکراین، گرجستان، آلمان، غنا، لیتوانی، رومانی، مالتا، تانزانیا، جامایکا و برخی کشورهای دیگر فعال است.
مشارکت در تاسیس سامانه گزارشگری اعتباری از جمله بزرگتری و مهمترین پروژه های این موسسه محسوب می شود.
شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران در سال 1386 قرارداد همکاری استراتژیک با کردیت اینفو امضا نموده و تاسیس سامانه اعتبارسنجی ایران حاصل همکاری مشترک با این موسسه بوده است.
اهمیت مشارکت وام دهندگان در توسعه کسب و کار سامانه های گزارشگری اعتبارس و اعتبارسنجی
تجارت اغلب کشورهایی که هم اکنون دارای سامانه های گزارشگری اعتباری هستند، نشان می دهد که یکی از مهمترین عوامل در شکل گیری این سامانه ها مشارکت وام دهندگان (بانک ها و سایر موسسات مالی و اعتباری) در فرآیند تاسیس و راه اندازی آن ها بوده است.
به عبارت دیگر مشارکت وام دهندگان در این فرایند ضامن موفقیت این پروژه محسوب می شود.
تجربه ایران
در ایران نیز که تاسیس سامانه های گزارشگری اعتباری در سال های اخیر مورد توجه سیاستگذاران، بانک ها و شرکت های خصوصی و دولتی قرار گرفته تلاش های زیادی برای تحقق آن انجام شده و در میان مجموعه های مختلف که در این فرآیند وارد شدند، در حال حاضر شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران تنها شرکتی است که توانسته این فرآیند را با موفقیت طی نماید.
مشارکت همه بانک های کشور در این پروژه یکی از دلایل اصلی موفقیت بوده است.
فایده عملی
جملات ساده مقابل در عین سادگی یک مفهوم کاربردی بسیار مهمی را مطرح می نمایند.
به این معنی که بسیاری از مردم از نیازهای خویش مطلع نیستند.
اینکه خیلی اوقات مشاهده می شود که مردم از چیزهایی که برایشان مهم است، استقبال نمی کنند، دلیلش عدم آگاهی نسبت به آن است.
در مورد سامانه گزارشگری اعتباری نیز همین مساله صادق است.
وجود گزارشگری اعتباری یک نیاز بسیار ضروری برای بانک ها به شمار می رود اما در کشورهایی که نظام های بانکی آن ها فاقد گزارشگری اعتباری است، اغلب ضرورت آن مورد توجه بانک ها قرار نمی گیرد.
مشارکت بانک ها در تاسیس سامانه گزارشگری اعتباری موجب می شود که ضمن طراحی و پیاده سازی آن، نیازمندی به آن برای بانک ها محرز می شود.
بانک جهانی در گزارش جامع تحت عنوان "راهنمای دانش گزارشگری اعتباری" بر ضرورت مشارکت وام دهندگان در توسعه کسب و کار گزارشگری تاکید می نماید و توصیه می کند کشورهای در حال توسعه حتما این اصل را رعایت کنند.
مشارکت بانک ها در تاسیس سامانه های گزارشگری اعتباری، موجب می شود از نزدیک با منافع آن برای خود بانک ها آشنا شوند. در واقع با این کار آنچه را که نیاز بانک ها است، به آن ها نشان داده می شود.
در اغلب کنفرانس های بین المللی که در سال های اخیر در ارتباط با گزارشگری اعتباری برگزار شده است. یکی از موضوعات سخنرانی یا ارائه مقالات به موضع ضرورت مشارکت وام دهندگان در توسعه کسب و کار اعتبارسنجی و گزارشگری اعتباری اختصاص یافته است.
در کسب و کار گزارشگری اعتباری، وام دهندگان در فرآیند گزارشگری اعتباری دو نقش مهم بر عهده دارند.
مهمترین نقش آنان این است که خود وام دهندگان در تاسیس و عملیاتی شدن گزارشگری اعتباری مشارکت می نمایند.
هم در تامین منابع مالی و هم در تامین اطلاعات مورد نیاز برای گزارشگری اعتباری، مشارکت وام دهندگان در موفقیت این کسب و کار بسیار کلیدی و حیاتی به شمار می رود.
تجربه اغلب کشورهایی که در تاسیس و راه اندازی سامانه های گزارشگری اعتباری موفق نموده اند، بر اهمیت وام دهندگان در توسعه کسب و کار آنان تاکید می نماید.
به همین جهت بانک جهانی و موسسه IFC نیز برای سایر کشورها این مسئله را به عنوان رهنمودهایی برای تاسیس گزارشگری اعتباری مورد تاکید قرار می دهند.
در یک کسب و کار معمولی، شرکت ها به تامین کنندگان نیاز دارند و مواد اولیه مورد نیاز خود را از طریق آنان فراهم می کنند.
سپس این مواد اولیه را از طریق آنان فراهم می کنند.
سپس این مواد اولیه را به محصول تبدیل می کنند و با فروش آن به مشتریان، نیاز آنان را بر طرف می کنند.
بنابراین زنجیره ارزش مشتمل بر دو رابطه جداگانه است.
یعنی رابطه شرکت با تامین کنندگان و رابطه مشتریان با شرکت. در این زنجیره بین مشتریان و تامین کنندگان هیچ رابطه ای وجود ندارد.
اما در مورد کسب و کار اعتبارسنجی و گزارشگری اعتباری یک رابطه مهم دیگر نیز در زنجیره ارزش قابل تعریف است.
زنجیره ارزش را در کسب و کارهای معمولی نشان می دهد.
به عبارت دیگر در مدل های رایج کسب و کار، فرایند از تامین کنندگان مواد اولیه شروع می شود و پس از ایجاد ارزش افزوده محصول تولید شده در اختیار مشتریان قرار می گیرد. (مشتریان، شرکت و تامین کنندگان) سه گروه متفاوتند.
زنجیره ارزش در اعتبارسنجی
مشارکت سایر کسب و کارها، شرکت یا سامانه گزارشگری اعتباری به عنوان یک سیستم هم ورودی دارد و هم خروجی.
ورودی شرکت عبارت است از اطلاعاتی که توسط بانک ها و سایر تامین کنندگان در اختیار آن قرار می گیرد.
خروجی، محصولی است که در اختیار مشتری قرار می گیرد.
اما این زنجیره یک تفاوت اساسی با زنجیره های رایج دارد.
در زنجیره کسب و کار گزارشگری اعتباری، تامین کنندگان و مشتریان در اصل یکی هستند.
بانک ها هم تامین کننده اطلاعات سامانه گزارشگری هستند و هم استفاده کننده از خدمات آن (یعنی مشتریان هم خود بانک ها هستند)
مراحل کار نشانگر مسائل کلیدی در فرآیند توسعه کسب و کار اعتبارسنجی است:
- ایجاد چارچوب قانونی مناسب برای صدور مجوز تبادل اطلاعات برخط
- در دسترس قرار گرفتن اطلاعات مربوط به درآمدها از طریق صندوق تامین اجتماعی
- صدور مجور تبادل اطلاعات تعهدات
- در دسترس قرار گرفتن اطلاعات ثبت احوال
- در دسترس قرار گرفتن اطلاعات مربوط به وثایق به صورت برخط
- در دسترس قرار گرفتن اطلاعات افراد ممنوع المعامله به صورت برخط
- و توسعه دامنه اطلاعات به سایر بخش ها
منابع اطلاعاتی
همه انواع اطلاعات مورد نیاز سامانه های گزارشگری اعتباری می بایست این قابلیت را داشته باشند که به صورت مکانیزه و برخط از منابع اطلاعاتی مربوطه در دسترس قرار گیرند.
از اینرو تاسیس بانک های اطلاعاتی مختلف مانند سامانه ثبت احوال جزو پیش نیازهای تاسیس و توسعه سامانه های گزارشگری اعتباری محسوب می شوند.
اسلاید مقابل یک مفهوم کابردی مهم را مطرح می کند.
برای اخذ وام، تکمیل فرم درخواست یک روش سنتی محسوب می شود.
اگر همه بانک های اطلاعاتی به هم متصل شوند، دیگری نیازی به فرم درخواست نخواهد بود.
نتیجه مکانیزه شدن فرآیند اعتبارسنجی در قالب اسلاید مقابل مطرح شده است.
اگر این بسترهای اطلاعاتی فراهم شوند، فرآیند پذیرش درخواست های اخذ وام و تامین مالی کاملا مکانیزه شده و همه مراحل شامل ارائه مدارک، رتبه بندی اعتباری مشتریان، توجه به مسائل مربوط به تقلب غیره کاملا به صورت سیستمی و مکانیزه انجام می شود و نقش عامل انسانی و فرآیند دستی عملا حذف می شود.
افزایش سرعت بررسی درخواست های وام، افزایش دقت در بررسی و طبقه بندی مشتریان از جهت خوش حسابی یا بد حسابی، کاهش هزینه ها و کاهش امکان تقلب و تخلف از جمله نتایج مهم استفاده از سامانه های گزارشگری اعتباری مکانیزه و متصل به سایر بانک های اطلاعاتی ملی است.
نحوه استفاده اثربخش از گزارش های اعتباری در اتخاذ تصمیمات و بکارگیری
گزارش اعتباری تصمیم گیری
گزارش اعتباری مهم ترین محصولی است که سامانه های گزارشگری اعتباری در تمام دنیا صادر می نمایند.
گزارش های اعتباری یک مدرک شناخته شده برای اغلب مردم است و همان طور که صورت های مالی بر مبنای مجموعه ای از استانداردها و اصول حسابداری تهیه می شوند و کاربرد وسیعی دارند، گزارش های اعتباری نیز با استاندارد و منطق مشخصی تهیه می شوند و تقریبا در تمام سامانه های گزارشگری اعتباری از یک رویه های یکسان و حرفه ای تبعیت می نمایند.
راهکار های موفقیت بانک ها
بانک ها باید بیشتر تبلیغ کنند و وام های بیشتری نیز بپردازند.
بانک ها باید مشتریانی را بپذیرند که خوش حساب تر هستند و نظارت خود را بیشتر کنند.
باید تبلیغات خود را افزایش دهند و وفاداری مشتریان را افزایش دهند.
- برای افزایش کارایی و اثربخشی:
باید هزینه های زائد حذف شود و با مکانیزه نمودن فرآیند خطاها کاهش یابد.
فایده گزارشگری اعتباری
گزارشگری اعتباری از 4 طریق به بانک ها کمک می کند:
- داده ها: جمع آوری اطلاعات خام (جمع آوری داده ها)
- اطلاعات: خلاصه کردن داده ها و ارائه گزارش اطلاعاتی (تبدیل داده به اطلاعات)
- تولید دانش: تجریه و تحلیل داده ها و ارائه قضاوت در خصوص وضعیت بدهی
- عقل و خرد: ارائه پیشنهادات به وام دهندگان در خصوص نحوه استفاده از دانش ایجاد شده از طریق تحلیل داده های اعتباری (تبدیل دانش به استراتژی)
اثربخشی مناسب در استفاده از گزارش ها و امتیازات اعتباری، موجب می شود فرصت های از دست رفته کمتر شود و هزینه ها کاهش یابد، به عبارت دیگر گزارش های اعتباری موجب می شود تعداد بیشتری از درخواست های اعتباری توسط بانک ها پذیرفته شود و در نتیجه فرصت های کسب و کاری بیشتری در اختیار بانک ها قرار گیرد.
همچنین با افزایش انتخاب های مساعد و کاهش انتخاب های نامساعد (کاهش نرخ پذیرش درخواست های مشتریان بد حساب) هزینه های ناشی از مطالبات معوق و سوخت شده نیز برای بانک ها بسیار کاهش یابد.
تصمیم گیری مکانیزه
تصمیم گیری در فضای کسب و کار اعتباری، به این معناست که در واقع یک نوع قضاوت انجام می شود.
کارمند بانک در مقام یک قاضی عده ای را به دلایل مختلف از دستیابی به خدمات اعتباری محروم می نماید و به عده ای دیگر امکان بهره مندی را اعطا می کند.
در این حالت اصطلاحا گفته می شود که تصمیم گیری قضاوتی است یعنی بر مبنای قضاوت و تصمیم گیری های مبتنی بر منطق و تمایل حاکم بر ذهن افراد و کارشناسان بانک ها قرار دارد.
دستیابی به خدمات اعتباری محروم می نماید و به عده ای دیگر امکان بهره مندی را اعطا می نماید.
در این حالت اصطلاحا گفته می شود که تصمیم گیری های مبتنی بر منطق و تمایل حاکم بر ذهن افراد و کارشناسان بانک ها قرار دارد.
قضاوتی بودن تصمیم گیری اعتباری یک روش سنتی در کسب و کار بانکی محسوب می شود که نظام های بانکی در سال های اخیر تلاش بسیاری نموده اند تا با حرکت به سمت مکانیزاسیون از این فرآیند سنتی و دستی خلاص یابند.
اگر فرآیند این تصمیم گیری و قضاوت مکانیزه باشد منافع ارزشمندی ایجاد می نماید که برخی از ابعاد مهم آن در اسلاید ارائه شده است.
تصمیم گیری قضاوتی مشکلاتی به شرح زیر ایجاد می نماید:
- طولانی شدن فرآیند بررسی درخواست ها
- دخالت دادن سلایق شخصی در بررسی درخواست ها
- دقت پایین در ارزیابی متقاضیان
- عدم توسعه نظام تامین مالی
استراتژی های قضاوتی در مقایسه با مکانیزه
- آیا سازمان ما می بایست سیستم تصمیم گیری مکانیزه را بکار بگیرد یا همان سیستم قضاوتی را توسعه دهد؟
با فرض اینکه نمی دانید، عملکرد بهینه بهتر است بپذیرید که باید به این درک برسند. تست کرده، کنترل کنید و گزارش بگیرید.
- آزمون گذشته/اعتبارسنجی آیتم ها
- تست و بهبود مستمر
تصمیم گیری قصاوتی یا تصمیم گیری مکانیزه
تصمیم گیری مکانیزه در مقایسه با تصمیم گیری قضاوتی از دو جهت مهم دارای برتری است:
- قدرت پیش بینی کنندگی روش مکانیزه بالاتر است. هرچه مکانیزاسیون توسعه می یابد این قدرت پیش بینی کنندگی نیز به همان نسبت بهبود می یابد. سه مرحله از مکانیزاسیون را در تصمیم گیری های اعتباری نشان می دهد:
- مرحله گزارشگری اعتباری: که صرفا اطلاعات خلاصه شده در قالب گزارش اعتباری و به صورت مکانیزه در اختیار تصمیم گیران قرار می گیرد.
- مرحله داشبورد: که گزارش های اعتباری در قالب سیستم های داشبود به صورت مستمر وضعیت مشریان را در اختیار کاربران قرار می دهد.
- مرحله امتیازدهی اعتباری: که سیستم مکانیزه در قالب ارائه رتبه یا امتیاز اعتباری تصمیم نهایی را نیز اتخاذ می نماید. یعنی خود سیستم درخواست های اعتباری کسانی را که دارای امتیاز اعتباری پایین هستند را رد می نماید. در واقع سیستم به جای انسان تصمیم می گیرد. این مرحله کاملترین نوع مکانیزاسیون است.
منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال چهارم ، شماره بیستم ، مهر 1395 ، صفحات 18 الی 27