تسهیم اطلاعات درباره تعهدات و ویژگی های وام گیرندگان می تواند تاثیرات مهمی بر فعالیت بازارهای اعتبار در بر داشته باشد.
- اولا، تسهیم اطلاعات اعتباری، دانش بانک ها را درباره ویژگی های متقاضیان تسهیلات افزایش می دهد و این امکان را فراهم می کند که پیش بینی دقیق تری درباره احتمالات بازپرداخت انجام می شود.
- ثانیا موجب می شود کارمزدهایی که بانک ها بابت کسب و جمع آوری اطلاعات از مشتریان دریافت می کنند، کاهش یابد.
- ثالثا تسهیم اطلاعات اعتباری به عنوان ابزاری برای ایجاد نظم در عملکرد و رفتار وام گیرندگان عمل می نماید.
به عبارت دیگر تسهیم
اطلاعات اعتباری موجب می شود افراد با حساسیت بیشتری نسبت به عمل به تعهدات و حفظ اهلیت اعتباری خویش اقدام نمایند و بالاخره این که گزارشگری اعتباری می توان و اهلیت اعتباری شان از طریق مراجعه به بانک های مختلف (و سوء استفاده از خلاء اطلاعاتی میان بانک ها) کاهش دهد.
شناخت تاثیرات و منافع
تسهیم اطلاعات اعتباری کمک می نماید تا ذینفعان این سیستم (که عموما بانک ها و موسسات مالی و اعتباری و حتی سازمان های ارائه دهنده خدماتی مانند تلفن و اینترنت و آب و برق هستند) مشارکت بیشتری برای تحقق اهداف آن داشته باشند.
تئوری اطلاعات نامتقارن
بر اساس منطق این تئوری، عدم تقارن اطلاعاتی میان وام دهندگان و وام گیرندگان موجب می شود که پدیده ای تحت عنوان "انتخاب نامساعد" بوجود می آید.
به این معنی که بیشتر، کسانی بتوانند از تسهیلات اعتباری بانک ها بهره مند شوند که
اهلیت اعتباری آنان ضعیف بوده و ریسک های زیادی را به بانک ها تحمیل می نمایند.
به عبارت دیگر عدم شناخت کافی بانک ها از وضعیت متقاضیان به دلیل عدم تسهیلات اطلاعات اعتباری آنان در بانک های مختلف، موجب می شود متقاضیان خوش حساب نادیده گرفته شده و در عمل، متقاضیان بد حساب با برخورداری از تسهیلات بانک ها، موجبات افزایش نرخ نکول و مطالعات معوق بانک ها را فراهم نمایند.
عدم تقارن اطلاعات همچنین موجب بروز پدیده دیگری تحت عنوان "مخاطره اخلاقی" می شود.
به این صورت که متقاضیان تسهیلات بانک ها، منابع دریافتی را به جای سرمایه گذاری در بخش های مولد اقتصاد، در بخش های دلالی، واسطه گری، غیر مولد و متناقض با اهداف و سیاست های بانکداری و نظام تامین مالی یک اقتصاد سالم صرف می نمایند.
انحراف در مصر منابع بانک ها اصطلاحا "مخاطره اخلاقی" نامیده می شود.
بانک ها چگونه می توانند "انتخاب نامساعد" و "مخاطره اخلاقی" را کاهش دهند؟
به طور رایج برای کاهش پدیده های فوق از روش هایی به شرح زیر در نظام های بانکی دنیا استفاده می شود:
- اخذ وثیقه از متقاضیان تسهیلات بانک ها
- مشارکت موثر در سهام پروژه هایی که تامین مالی آن را بانک انجام می دهد
- بررسی اهلیت اعتباری
- کسب اطلاعات
سه روش اول در واقع جزو تکنولوژی های سنتی وام دادن محسوب می شود و به دلیل ناکارآمدی و هزینه های زیاد عملا در نظام های بانکی دنیا نقش و جایگاه خود را از دست داده اند.
امروزه "کسب اطلاعات" یا اصطلاحا وام دادن مبتنی بر سامانه های گزارشگری اعتباری، به عنوان یک تکنولوژی جدید و کارآمد در فضای بازارهای اعتباری دنیا مطرح شده و توانسته است اثرات شگرف و قابل ملاحظه ای را در توسعه این بازارها و برطرف نمودن عدم تقارن اطلاعاتی در بر داشته باشد.
منابع گزارشگری اعتباری در این زمینه آنقدر زیاد بوده است که سازمان های بین المللی متولی توسعه اقتصادی، جهان را به سمت ارائه مشوق ها و برنامه های کمکی و تبلیغی برای توسعه صنعت گزارشگری اعتباری سوق داده است.
جایگاه
گزارشگری اعتباری و ضرورت و اهمیت آن به اندازه ای پیشرفت کرده است که تقریبا هر ساله یک کنفرانس بین المللی فراگیر در مورد آن با هدایت و نظارت بانک جهانی یا موسسه IFC برگزار می شود.
با توجه به این که گزارشگری اعتباری در ایران مطابق با مفهوم رایج بین المللی آن و مبتنی بر رعایت تمام استانداردهای جهانی (شامل استانداردای بانک جهانی، IFC و حتی کمیته بال) از 8 سال پیش با تاسیس شرکت مشاوره رتبه بندی ایران و مشارکت همه بانک های کشور و هدایت و نظارت وزارت امور اقتصاد و دارایی و بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته و در حال تکمیل و گسترش می باشد، در هیات مدیره شرکت تصمیم گرفته شد در راستای افزایش آگاهی و دانش مدیران و کارکنان نظام بانکی و اقتصادی کشور در زمینه صنعت گزارشگری اعتباری، مجموعه سخنرانی های انجام شده در ارتباط با ابعاد مختلف صنعت گزارشگری اعتباری در کنفرانس بین المللی 2013 پراگ (اروپا) در قالب یک شماره ماهنامه
اعتبارسنجی منتشر شود.
تنظیم مطالب ماهنامه به این صورت بوده که در هر صفحه ترجمه دو اسلاید مربوط به هر سخنرانی گنجانده شده و در حاشیه هر صفحه توضیحاتی در ارتباط با هر اسلاید ارائه شده است.
متن اسلایدها دقیقا ترجمه متن اصلی سخنرانی های ارائه شده در کنفرانس بوده و توضیحات حاشیه ای به عنوان مطالب اضافه بر اساس مطالعات شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران تنظیم شده است.
در جهان نیمی از افراد سن اشتغال فاقد حساب بانکی هستند.
آمار حساب های بانکی مردم
شاید باور این مساله بسیار سخت باشد که در جهانی نیمی از افراد در سن اشتغال فاقد حساب بانکی هستند.
اما این مساله کاملا واقعیت دارد.
وضعیت ایران در جدول فوق با رنگ قهوه ای نسبتا پر رنگ نشان داده شده است.
به این معنی که در مقایسه با میانگین بین المللی از سطح بالاتری قرار داریم.
جزو کشورهایی هستیم که تعداد افراد دارای حساب بانکی در آن کشورها بین 50 تا 81 درصد کل جمعیت بزرگسالان آن است.
آمار حساب های بانکی شرکت ها
50 تا 60% از شرکت های کوچک و متوسط در بازارهای در حال توسعه فاقد حساب بانکی اند یا از خدمات بانکی محرومند.
50 تا 60 درصد از شرکت های کوچک و متوسط در بازارهای در حال توسعه فاقد حساب بانکی اند یا از خدمات بانکی محرومند.
وضعیت ایران اگرچه از آمریکا و برخی کشورهای اروپایی پایین تر است اما در مجموع جزو کشورهایی است که با رنگ سبز نسبتا پر رنگ ترسیم شده و از جایگاه متوسطی برخوردار است.
گزارشگری اعتباری از کجا باید شروع شود؟
کشورهایی که فاقد سامانه گزارشگری اعتباری هستند.
و کشورهایی که دسترسی به اعتبار در آن ها مشکل است، از جمله جاهایی هستند که به گزارشگری اعتباری نیاز دارند.
کشورهای نیازمند اعتبارسنجی
به طور کلی دو گروه از کشورهای جهان نیازمند تاسیس سامانه های گزارشگری اعتباری هستند.
به عبارت دیگر این ها کشورهایی هستند که فاقد گزارشگری اعتباری هستند که با فاقد گزارشگری اعتباری هستند یا گزارشگری اعتباری آنان فاقد کارایی لازم است.
ایران نیز جزو این کشورها قرار گرفته است.
شاید به این دلیل که علی رغم راه اندازی این صنعت در ایران، هنوز در مرحله سیاست گزاری و تصمیمات اعتباری، جایگاه عملیاتی و مناسبی برای آن ایجاد نشده است.
برنامه گروه 20 کشور صنعتی جهان برای ایجاد تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط
گروه 20 در کنفرانس سال 2009 دو برنامه اصلی طراحی کردند:
- حمایت از نوآوری در خدمات مالی
- طراحی مدل های تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط
گروه 20 در کنفرانس 2010 در برنامه اصلی طراحی کردند.
- موسسه IFC یکی از مشارکت کنندگان در توسعه تامین مالی فراگیر جهانی انتخاب شد
- مقرر گردید کنفرانس تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط در سال 2012 برگزار گردد
یکی از برنامه های ثابت گروه 20 (بیست کشور بزرگ صنعتی جهان) ایجاد تامین مالی فراگیر در کشورهایشان است.
به صراحت در برنامه های مذکور راه حل فراگیری تامین مالی، در توسعه صنعت گزارشگری اعتباری در نظر گرفته شده است.
لذا اهمیت موضوع تا اندازه ای است که تقریبا به طور ثابت این موضوع جزو دستور جلسات کنفرانس های سالانه این کشورها در چند سال اخیر قرار گرفته است.
کلید واژه های تخصصی برای مطالعه این موضوع عبارتند از:
- Inclusive Finance (فراگیر بودن تامین مالی)
- Responsible Finance (مسئولانه بودن تامین مالی)
فراگیر نمودن تامین مالی
تامین مالی فراگیر به این معنی است که امکان تامین مالی هم در سطح خانوارها برای تامین نیازهای ضروری و هم در سطح بنگاه ها برای تامین مالی اشتغال و سرمایه گذاری، باید برای همه اقشار و به سهولت فراهم شود.
این یک زیر ساخت ضروری برای بهبود فضای کسب و کار نیز محسوب می شود.
نکته بسیار مهم این است که: گزارشگری اعتباری نقش کلیدی برای گسترش دسترسی به تامین مالی دارا می باشد.
مشارکت جهانی برای فراگیر نمودن تامن مالی
در تامین مالی بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط نقش سامانه های گزارشگری اعتباری مورد تاکید قرار گرفت. همچنین گزارشگری اعتباری نقش کلیدی برای گسترش دسترسی به تامین مالی دارا می باشد.
فراگیر نمودن تامین مالی
در توصیه های ارائه شده چند نکته کلیدی وجود دارد:
- اولا تاسیس زیر ساخت مالی اولویت توسعه است
- ثانیا محور این زیر ساخت بحث گزارش گری جامع اعتباری است
- ثالثا این سیستم گزارشگری باید هم اطلاعات کسب و کارها و هم اطلاعات مصرف کنندگان را توامان داشته باشد
- و بالاخره اینکه: هم اطلاعات مثبت و هم اطلاعات منفی هر دو در این سیستم موجود باشد
توصیه هایی برای تصمیم گیران و سیاستگذاران:
- تاسیس یک زیر ساخت مالی مناسب باید اولویت توسعه مالی کشورهای در حال توسعه باشد
- هدف باید این باشد که یک سیستم جامع گزارشگری اعتباری طراحی شود که هم اطلاعات کسب و کارها و هم اطلاعات مصرف کنندگان را چه مثبت و چه منفی پوشش دهند
مسئولانه بودن تامین مالی
بیش از 2/7 میلیارد نفر و بیش از 400 میلیون کسب و کار از خدمات مالی پایه در جهان محرومند.
راه حل برطرف نمودن این مساله، فراگیر نمودن تامین مالی است.
البته فراگیری تامین مالی نیازمند تحقق یک بحث پیش نیزا دیگر تحت عنوان "تامین مالی مسئولانه" است.
به این معنی که فراگیری وقت قابل تحقق است که فراگیری وقتی قابل تحقق است که وام گیرندگان به صورت مسئولانه عمل نموده و تعهدات خود را به موقع انجام دهند.
تامین مالی مسئولانه
بیش از 2/7 میلیارد نفر و بیش از 400 میلیون کسب و کار از خدمات مالی پایه در جهان محرومند.
رشد در بخش مالی به ویژه در بخش وام های خرد در مقابل:
بحران مالی مستمر در اروپا و اهمیت شفافیت و پاسخگویی
سامانه گزارشگری اعتباری هم اطلاعات منفی (سوابق منفی) و هم اطلاعات مثبت (به موقع عمل کردن به تعهدات) وام گیرندگان را ثبت نموده و گزارش می نمایند.
تسهیم اطلاعات مثبت و منفی موجب افزایش دسترسی به تامین مالی (فراگیری تامین مالی) می شود.
این سامانه ها با ایجاد شفافیت و پاسخگو نمودن وام گیرندگان در مقابل تعهداتش زمینه توسعه تامین مالی را فراهم می کنند.
وقتی وام گیرندگان مسئولانه برخورد کنند، اقساط وام ها به موقع بازپرداخت می شود و در نتیجه قدرت وام دهی بانک ها افزایش می یابد.
همچنین با افزایش اعتماد بانک ها به مردم، زمینه پرداخت وام های بیشتر فراهم می شود.
اطلاعات اعتباری مثبت
در نظام های بانکی سنتی برای جلوگیری از معوق شدن مطالبات معمولا تلاش می شود تا با اطلاع رسانی اطلاعات منفی (استعلام سوابق منفی) در راه دریافت وام های بیشتر برای افراد بدهکار مانع ایجاد نمایند.
در این سیستم ها معمولا از نقش اطلاعات مثبت در کاهش مطالبات معوق غفلت می شود.
آمارها نشان می دهد که تسهیم اطلاعات مثبت نقش زیادی در کاهش مطالبات معوق داشته اند.
در ایران نیز در حال حاضر سامانه گزارشگری شرکت مشاوره رتبه بندی اعتباری ایران هر دو نوع اطلاعات (مثبت و منفی) را در اختیار بانک ها قرار می دهد.
شرکت های کوچک و متوسط
سامانه گزارشگری اعتباری برای توسعه تامین مالی به شرکت های کوچک و متوسط نیز نقش تعیین کننده دارند.
شرکت های کوچک و متوسط در کشورهای دارای سامانه های گزارشگری اعتباری از شانس بیشتری برای دستیابی به تامین مالی برخوردارند.
تسهیم اطلاعات جامع
بالاترین قدرت پیش بینی کنندگی مربوط به سامانه هایی است که هم از جهت نوع اطلاعات دارای جامعیت هستند (هم دارای اطلاعات منفی و هم دارای اطلاعات مثبت هستند) و هم از نظر دامنه تامین کنندگان اطلاعات کامل اند.
به این معنی که علاوه بر اطلاعات بانک ها، اطلاعات خرده فروشی ها (قبوض برق، تلفن، آب و ...) و اطلاعات موسسات مالی کوچک را نیز جمع آوری نموده و در اختیار بانک ها قرار دهند و برای تعیین رتبه اعتباری از آن ها استفاده نمایند.
وضعیت ایران
سامانه گزارشگری اعتباری طراحی شده توسط شرکت رتبه بندی اعتباری ایران در حال حاضر از جهت داشتن اطاعات مثبت و منفی کامل است اما از آنجایی که فقط اطلاعات بانک ها را جمع آوری می نماید، یک نقص مهم دارد.
متاسفانه هنوز اطلاعات مربوط به خرده فروشی ها و قبوض خدماتی مانند برق و آب و تلفن وارد این سیستم نشده است.
البته به جز اطلاعات مثبت و منفی بانکی، اطلاعات منفی مالیاتی، گمرکی و چک های برگشتی بانک مرکزی نیز در این سیستم وارد شده و مورد استفاده بانک ها قرار گرفته است.
منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال چهارم ، شماره بیستم ، مهر 1395 ، صفحات 3 و 4 و 5 و 6 و 7 و 8 و 9