اعتبار سنجی چیست؟ هرآنچه باید درباره اعتبار سنجی بدانید

اعتبار سنجی یک رویکرد علمی مبتنی بر دانش بانکداری و علم آمار است. 
در این رویکرد اطلاعات وضعیت جاری و سابقه ای متقاضی تجزیه و تحلیل می گردد و امتیاز اعتباری وی محاسبه می شود. 
امتیاز اعتباری بیانگر میزان ریسک اعتبار سنجی مشتریان در بازپرداخت تعهداتش است. 
به عبارت دیگر، اعتبار سنجی از اطلاعات وضعیت گذشته و جاری متقاضی استفاده می کند تا رفتار او را در آینده پیش بینی کند. 
در اعتبار سنجی، مشتریان به سه گروه حقیقی مصرفی، حقیقی حرفه ای و حقوقی دسته بندی می شوند. 
اشخاص حقیقی مصرفی، افرادی هستند که به عنوان مصرف کننده، متقاضی خرید اعتباری هستند.
به عنوان نمونه از این گروه از مشتریان می توان افرادی را ذکر کرد که برای خرید لوازم خانگی یا خودرو از چک بانکی استفاده می نمایند. 
برای اعتبار سنجی اشخاص حقیقی مصرفی معمولا از متغیرهای هویتی، سکونتی، درآمدی و سابقه ای استفاده می شود.
مشتریان حقیقی حرفه ای، افرادی حقیقی ای هستند که صاحب کسب و کار بوده و در جهت توسعه کسب و کار خود متقاضی نیز در محاسبات وارد می شوند. 
به عنوان نمونه هایی از این دسته از مشتریان (اعتبار بانکی افراد)، می توان به موارد مقابل اشاره کرد: پزشکی که برای خرید لوازم پزشکی نیازمند اعتبار است یا مغازه داری که برای تغییر دکور یا خرید لوازم داخل مغازه متقاضی دریافت اعتبار است.
دسته سوم مشتریان، اشخاص حقوقی یا شرکت ها هستند. 
متغیرهایی که در اعتبار سنجی این دسته از مشتریان استفاده می شود از دو دسته دیگر گسترده تر بوده و دامنه وسیع تری را در بر می گیرد.  در اعتبار سنجی اشخاص حقوقی علاوه بر وضعیت عمومی شرکت (نظیر نوع صنعت، بازار فروش، تعداد کارکنان)، ترازنامه و صورتحساب سود و زیان سه سال آخر متوالی نیز در محاسبات استفاده می شوند. 
به علاوه، سوابق اعتباری خود شرکت، اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل نیز از جمله اطلاعاتی هستند که در اعتبار سنجی مشتریان حقوقی به کار گرفته می شود. 
علاوه بر اطلاعات ورودی که بخشی از آن ها در بالا معرفی شد، سیاست های کسب و کار موسسه ارائه دهنده اعتبار نیز در فرآیند اعتبار سنجی موثر هستند. 
از جمله مهم ترین مواردی که در بخش سیاست ها تعیین می شود، تعریف اعتبار سنجی مشتری خوش حساب و مشتری بد حساب است. 
توجه به این نکته ضروری است که کسب‌وکارها در شرایط مختلف، تعاریف متفاوتی از مشتری خوش‌حساب و بدحساب دارند و بر اساس این تعاریف، رفتار متفاوتی از خود نشان دهند. 
لازم به ذکر است، تعریف مشتری خوش حساب و بد حساب یک تعریف استراتژیک است که می بایست با نگاه کارشناسی و دقیق انجام شود. 
چرا که در نهایت، مشتری خوش حساب، فردی خواهد بود که می تواند تسهیلات دریافت کرده و محصول را به طور اعتباری خریداری نماید (در کسب و کارها، چک بانکی مشتری خوش حساب پذیرفته می شود که این امر با اعتبار سنجی چک مشتری انجام می شود) و مشتری بد حساب فردی است که از دامنه مشتریان حذف شده و با درخواست دریافت تسهیلات او مخالفت می شود.
در کسب و کارها، چک بانکی مشتری بد حساب پذیرفته نمی شود.
به این ترتیب، تعریف دقیق مشتری خوش حساب و بد حساب تاثیر مستقیم بر عملکرد کسب وکارها و موسسات ارائه دهنده اعتبار دارد و می بایست حداکثر دقت را در این خصوص مبذول داشت. 

مزایای اعتبار سنجی کدام است؟

اعتبارسنجی نه تنها به موسسات مالی کمک می‌کند تا ریسک‌ها را کاهش دهند، بلکه برای مشتریان نیز مزایای زیادی دارد. در ادامه، به مهم‌ترین مزایای آن اشاره می‌کنیم:
1. دریافت وام با نرخ بهره پایین‌تر
داشتن رتبه اعتباری خوب باعث می‌شود که وام‌ها و تسهیلات با نرخ بهره پایین‌تر دریافت کنید، زیرا موسسات مالی به شما به عنوان یک مشتری قابل اعتماد نگاه می‌کنند.
2. دسترسی راحت‌تر به اعتبار و تسهیلات مالی
افرادی که امتیاز اعتباری بالاتری دارند، به راحتی می‌توانند از وام‌های بزرگتر و شرایط بهتر برای خرید کالاها یا خدمات بهره‌مند شوند.
3. شفافیت و مدیریت مالی بهتر
اعتبارسنجی به موسسات مالی کمک می‌کند تا با تجزیه و تحلیل دقیق‌تر، ریسک‌ها را بهتر مدیریت کنند و به مشتریان نیز این امکان را می‌دهد که از وضعیت اعتباری خود آگاه شوند و اقدامات لازم را برای بهبود آن انجام دهند.
4. کاهش ریسک برای موسسات مالی
موسسات مالی می‌توانند با استفاده از اطلاعات دقیق اعتباری، از اعطای اعتبار به مشتریان نادرست جلوگیری کرده و ریسک‌های مالی را به حداقل برسانند.
5. دریافت شرایط بهتری برای خرید اعتباری
مشتریان با رتبه اعتباری بالا می‌توانند شرایط بهتر و تسهیلات مالی مناسب‌تری برای خرید کالاها مانند لوازم خانگی یا خودرو دریافت کنند.

جدول رتبه بندی امتیاز اعتباری

امتیاز اعتباری یک معیار مهم برای ارزیابی توانایی مالی و ریسک اعتباری هر فرد یا کسب‌وکار است. این امتیاز به موسسات مالی کمک می‌کند تا تصمیمات بهتری در زمینه اعطای اعتبار و تسهیلات اتخاذ کنند. در این جدول، محدوده‌های مختلف رتبه‌بندی اعتباری نمایش داده شده است که می‌توانید از آن برای درک بهتر وضعیت اعتباری و تحلیل ریسک استفاده کنید.

سابقه اعتبار سنجی مشتریان در ایران و جهان

اعتبارسنجی با مفهوم ارزیابی و سنجش توان بازپرداخت متقاضیان دریافت اعتبار و تسهیلات مالی از دهه 1960 در دنیا استفاده شده است. 
پیش از انقلاب در ایران بانک ها جهت تعیین اعتبار یک مشتری، علاوه بر واحد نسبتا مجهزی که برای تحقیق و تمرکز اطلاعات در مورد اعتبار مشتریان داشتند، از اطلاعات سایر بانک ها به خصوص بانک مرکزی استفاده می کردند.
کلیه اطلاعات در این مورد در کانون بانک ها تجمیع شده و بانک های عضو به سرعت اطلاعات جامع و صحیح مشتریان خود به دست می آورند.  علاوه بر این، در آن زمان در کانون بانک ها یک لیست سیاه وجود داشت که در صورت معوق شدن بدهی های یک مشتری، نام و مشخصات او جهت درج در این لیست، به کانون بانک ها ارسال می شد.
کانون بانک ها نیز طی اطلاعیه ای سایر بانک های عضو را از نام و مشخصات مشتریان بدحساب آگاه می کرد. 
پس از آن که هر مشتری بدهی های خود را بازپرداخت می کرد، این امر توسط بانک مربوطه به کانون بانک ها اطلاع داده می شد تا مشتری از لیست سیاه خارج شده و بانک های عضو نیز از پرداخت بدهی های آن مشتری آگاه گردند. 
در فرآیند سنتی اعتبارسنجی که به صورت تشکیل پرونده و ارزیابی توسط کارشناس انجام می شد اشکالاتی وجود دارد که از آن جمله می توان به زمان بر بودن ارزیابی (چند هفته یا چند ماه)، قضاوت شخصی کارشناس، خطای فردی، هزینه های ثابت و متغیر نیروی انسانی اشاره کرد. 
با توجه به این موارد، نیاز به یک فرآیند اعتبار سنجی مشتریان سیستماتیک مبتنی بر دانش و فناوری روز به روشنی مشخص است. 
امروزه در فرآیند اعتبارسنجی، بانک ها و موسسات اعتباری از معیارهای متنوعی که نشان دهنده عملکرد متقاضی در گذشته و وضعیت حال او است استفاده می کنند تا توان اعتباری او را برآورده نمایند. 
لازم به ذکر است که معیارهای اعتبارسنجی می بایست با توجه به هدق ارائه اعتبار یا حتی اندازه تسهیلات متفاوت باشد. 
به عنوان نمونه در عموم موسسات ارائه دهنده اعتبار، معیارهای ارزیابی جهت اعطای وام های بزرگ و کوچک متفاوت هستند. 
به عبارت دقیق تر، معمولا بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در اعطای وام های بزرگ علاوه بر بررسی وضعیت جاری و سابقه ای متقاضی، مواردی از جمله دارایی های منقول و غیر منقول و سوابق سرمایه گذاری های او را در محاسبات لحاظ می کنند اما در خصوص وام های کوچک و متوسط، اعتبارسنجی مشتریان به صورت بررسی عوامل کلی وضعیت سابقه ای و جاری انجام می شود.  در حال حاضر شرکت های اعتبارسنجی پیشرو در دنیا سه شرکت اکسپرین، اکویفکس و ترنسیونین هستند که با در اختیار داشتن داده های میلیون ها شخص حقیقی و حقوقی مختلف در سراسر دنیا به ارائه سرویس های اعتبارسنجی می پردازند. 
 

سخن پایانی

اعتبار سنجی یک ابزار کلیدی در دنیای مالی است که به موسسات مالی کمک می‌کند تا ریسک‌های مرتبط با اعطای اعتبار را شناسایی کرده و تصمیمات بهتری در اعطای تسهیلات اتخاذ کنند. این فرآیند نه تنها بر اساس اطلاعات اقتصادی و مالی، بلکه بر اساس رفتار گذشته و حال متقاضیان اعتبار صورت می‌گیرد تا بتوان پیش‌بینی دقیقی از توان بازپرداخت آنها در آینده داشت. در دنیای امروز که فناوری‌ها و داده‌های بزرگ به‌طور گسترده‌ای در دسترس هستند، فرآیند اعتبارسنجی باید با استفاده از ابزارهای نوین و هوش مصنوعی به روز شود تا دقت و سرعت آن افزایش یابد. از آنجا که فرآیند اعتبارسنجی دقیق و مبتنی بر اطلاعات درست می‌تواند موفقیت یک کسب‌وکار یا موسسه مالی را تضمین کند، این امر به عنوان یک بخش حیاتی در سیستم‌های اقتصادی و مالی شناخته می‌شود.

سوالات متداول

آیا می‌توانم اعتبارسنجی خود را بررسی کنم؟
بله، شما می‌توانید اعتبارسنجی خود را از طریق سامانه MyCredit بررسی کنید. این سامانه به شما این امکان را می‌دهد که گزارش اعتباری خود را مشاهده کرده و از وضعیت امتیاز اعتباری خود مطلع شوید. با استفاده از این سامانه، می‌توانید اطلاعات مربوط به سابقه مالی، پرداخت‌ها و بدهی‌های گذشته خود را بررسی کرده و از اشتباهات احتمالی در گزارش اعتباری خود آگاه شوید. این گزارش به شما کمک می‌کند تا در صورت نیاز، اقدامات لازم را برای بهبود یا اصلاح رتبه اعتباری خود انجام دهید.

اعتبار سنجی یعنی چه و چرا برای من مهم است؟
اعتبارسنجی فرآیند ارزیابی توانایی شما در بازپرداخت بدهی‌ها و تسهیلات مالی است. موسسات مالی با استفاده از این فرآیند می‌توانند تصمیم بگیرند که آیا به شما اعتبار بدهند یا نه. این کار به آن‌ها کمک می‌کند که ریسک مالی خود را کاهش دهند. برای شما به عنوان مشتری، داشتن امتیاز اعتباری خوب می‌تواند به راحتی دسترسی به وام‌ها و تسهیلات بهتر و با نرخ بهره پایین‌تر را فراهم کند.

چگونه امتیاز اعتباری من محاسبه می‌شود؟
امتیاز اعتباری شما معمولاً بر اساس سوابق مالی شما، از جمله تاریخچه پرداخت‌ها، میزان بدهی‌ها، نوع اعتبارات موجود و مدت زمان استفاده از آن‌ها محاسبه می‌شود. اطلاعاتی مثل درآمد، شغل، وضعیت سکونت و سابقه اعتباری هم ممکن است در فرآیند محاسبه مورد استفاده قرار گیرد. این امتیاز نشان‌دهنده قابلیت شما برای بازپرداخت بدهی‌ها است.

اگر امتیاز اعتباری من پایین باشد، چه اتفاقی می‌افتد؟
اگر امتیاز اعتباری شما پایین باشد، ممکن است موسسات مالی به شما اعتبار کمتری بدهند یا حتی درخواست شما را رد کنند. همچنین، اگر هم اعتبار دریافت کنید، ممکن است نرخ بهره برای شما بالاتر باشد. بنابراین، بهبود رتبه اعتباری شما می‌تواند به شما در دسترسی به وام‌های با شرایط بهتر کمک کند.

چگونه می‌توانم امتیاز اعتباری خود را بهبود ببخشم؟
برای بهبود امتیاز اعتباری خود، بهتر است که:

• به موقع بدهی‌ها و اقساط خود را پرداخت کنید.
• از استفاده زیاد از اعتبارهای موجود خود (مثل کارت‌های اعتباری) خودداری کنید.
• از درخواست‌های متعدد برای دریافت اعتبار اجتناب کنید.
• اشتباهات موجود در گزارش اعتباری خود را اصلاح کنید.
• سابقه مالی خود را با دقت نگهداری و مدیریت کنید.