در سپتامبر 2011 اصول کلی
گزارشگری اعتباری به وسیله بانک جهانی تصویب شد و از طریق کار گروه های بین المللی در نهادهایی نظیر بانک های مرکزی، مقامات اقتصادی و سایر سازمان ها ابلاغ شد.
در مارس 2013، این کار گروه موافقت نمود تا اقدامات لازم در خصوص چهارچوب های قانونی مرتبط با این مسئله را انجام دهد و یک کمیته دائمی برای آن ایجاد کند (کمیته بین المللی گزارشگری اعتباری ICCR)
در اجلاس سال 2013 این کمیته تصمیم گرفت تا گزارش اعتباری برای بنگاه های کوچک و متوسط را معرفی نماید.
این فرآیند از دو جهت حائز اهمیت بود، اولا اطلاعات نامتقارن بین وام دهندگان و وام گیرندگان در این حالت کاهش می یافت، در ثانی از این طریق دسترسی این بنگاه ها به منابع مالی افزایش می یافت.
دسترسی SME ها به منابع مالی
sme ها نقش مهمی در ایجاد اشتغال و همچنین رشد اقتصادی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه ایفا می کنند.
بنابراین ایجاد چنین بخش فعالی با ویژگی های برجسته در برنامه توسعه تمام کشورها باید وجود داشته باشد.
شاخص هایی که برای مشخص کردن بنگاه های کوچکريال متوسط و بزرگ استفاده می شود معمولا در هر کشور متفاوت است.
اما معمولا برای این منظور از تعداد نیروی کار، سرمایه و یا گردش مالی شرکت ها استفاده می شود.
در این تحلیل منظور از بنگاه های کوچک و متوسط تنها آن دسته از بنگاه های کوچکی هستند که تنها دسترسی به منابع بانکی دارند و به منابع مالی دیگری همچون انتشار سهام یا اوراق بدهی را نداشته باشد.
نیازهای مالی بنگاه های کوچک و متوسط و انواع تامین مالی
همچون سایر کسب و کارها، بنگاه های کوچک و متوسط برای دو فعالیت اصلی خود نیاز به تامین مالی دارند:
- سرمایه در گردش، به منظور ثابت نگه داشتن چرخه تولید و سطح تولید
- تامین مالی مخارج سرمایه ای، به منظور توسع کسب و کار و یا ایجاد یک کسب و کار جدید یا تجهیز و به روز رسانی تجهیزات فعلی
تامین مالی می تواند به صورت داخلی یا خارجی باشد.
منابع تامین مالی داخلی می تواند از سودهای انباشته یا توزیع نشده که از سال های قبل باقی مانده صورت پذیرد و یا از طریق مالکان بزریق شود.
در مقابل تامین مالی خارجی از طریق موسسات مالی و یا سایر اعتباردهندگان تامین می شود.
نیازهای مالی به منظور تامین سرمایه در گردش یا مخارج سرمایه گذاری حالت های مختلفی را ایجاد می کنند که شرایط، مبالغ، دوره بازپرداخت و ریسک متفاوتی را نیز به دنبال دارد.
معمولا برای تامین مالی سرمایه در گردش بیشتر بنگاه های کوچک و متوسط از منابع داخلی استفاده می کنند و یا از اعتباراتی که توسط فروشندگان مواد اولیه اعطا می کنند (فروش اقساطی مواد اولیه) به صورت کوتاه مدت استفاده می شود.
این نوع از بنگاه ها به ندرت از وام به منظور تامین مالی استفاده می کنند.
اما در مورد مخارج سرمایه ای که به مبالغ بیشتری نسبت به سرمایه در گردش نیاز است، گاهی اوقات این بنگاه ها از منابع داخلی استفاده کرده و در برخی موارد از وجوه تزریق شده از جانب سهامداران استفاده می کنند و در بسیاری موارد نیز از وام های بلند مدت و لیزینگ بهره می برند.
از دیگر نگاه نیازهای مالی و راه های تامین آن می تواند از منابع خارجی یا داخلی و یا ترکیبی از هر دو باشند و این بسته به این که بنگاه تازه تاسیس باشد و یا اینکه کسب و کاری باشد که سال ها مشغول به فعالیت است متفاوت است.
برای بنگاه های تازه تاسیس استفاده از منابع خارجی معمولا به ندرت اتفاق می افتد، علی الخصوص اگر افرادی که بنگاه را تاسیس نموده اند، تجربه موفق از راه اندازی یک کسب و کار نداشته باشند.
بنابراین عمده منابع یک استارت آپ مبتنی بر منابع داخلی است .
منابع تامین مالی خارجی و محصولات مرتبط با آن
عمده منابع تامین مالی خارجی برای SME ها از جانب موسسات تامین می شود.
در بسیاری از کشورها دولت ها به عنوان اعتبار دهنده مستقیم به این شرکت ها اقدام می کنند، برای مثال حمایت از بنگاه ها تازه تاسیس یا حمایت از بنگاه هایی که توسط زنان اداره می شوند از جمله این موارد هستند.
مطالعاتی که صورت گرفته نشان می دهد که در میان موسسات مالی عمده تامین مالی از سوی بانک ها صورت می گیرد.
عمده بانک های فعال در این زمینه بانک های داخلی هستند، هر چند در برخی از کشورها بانک های بین المللی نیز به تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط روی آورده اند.
محصولاتی که توسط بانک ها ارائه می شود شامل تسهیلات میان مدت و یا کوتاه مدت می باشد.
این تسهیلات به طور معمول بر اساس وثایق اعطا می شوند.
برای مثال لیزینگ محصولات، فاکتورینگ یا خرید حساب های دریافتی و تنزیل اسناد تجاری از جمله محصولات و خدمات قابل ارائه توسط بانک ها می باشد.
همچنین بانک ها ضمانت نامه را نیز به عنوان یکی از خدمات قابل ارائه به این شرکت ها ارائه می دهند که برای فعالیت های بین المللی این شرکت ها مورد نیاز است.
در میان موسسات غیر مالی بیشترین خدمات تامین مالی از سوی عرضه کنندگان مواد اولیه ارائه می شود که کالا و خدمات را به صورت اعتباری به شرکت های کوچک و متوسط ارائه می دهند.
این موارد به صورت خطوط اعتباری می باشد که اغلب بدون وثیقه انجام می شود.
دوره بازپرداخت نیز بسته به اندازه بنگاه دارد و معمولا بیش از 3 ماه طول نمی کشد.
بنگاه های بزرگتر دوره بازپرداخت طولانی تری نسبت به بنگاه های کوچک تر دارند.
همچنین مشتریان SME ها نیز با پیش خرید کالا و خدمات یکی از تامین کنندگان منابع مالی خارج از بنگاه می باشند.
موسسات دیگری نیز در تامین مالی این بنگاه ها دخیل هستند.
بیمه های اعتباری، شرکت های گزارشگری اعتباری و شرکت های
رتبه بندی اعتباری.
هر چند این شرکت ها اجازه صدور اعتبار را ندارند اما به صورت غیر مستقیم در اعطای اعتبار به این بنگاه ها دخیل هستند.
موسسات رتبه بندی مستقل اطلاعات لازم را برای اعتباردهندگان فراهم می کند.
برخی اعتباردهندگان استاندارد خاصی دارند و برای اعطای اعتبار یک رتبه اعتباری حداقلی را در نظر می گیرند.
البته این را نیز باید در نظر گرفت که گزارش های
شرکت های رتبه بندی به طور معمول برای تامین مالی در بازار سرمایه استفاده می شوند و ینگاه های کوچک و متوسط به ندرت برای تامین مالی به بازار سرمایه مراعه می کنند بنابراین رتبه بندی نیز به ندرت برای این نوع شرکت ها قابل استفاده است.
موانع تامین مالی SME ها
به طور معمول بنگاه های کوچک و متوسط با مشکلات و موانع بیشتری نسبت بنگاه های بزرگ رو به رو هستند.
موانع و محدودیت های زیادی بر سر راه این بنگاه ها قرار دارند، با این حال محدودیت دسترسی به منابع مالی و هزینه بالای تامین اعتبارات در طبقه بندی مشکلات جزو اصلی ترین موارد هستند.
استین (Stein) و همکاران مبلغ مورد نیاز برای تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط در کشورهای OECD 1.3 تا 1.6 تریلیون دلار اعلام کرده اند.
همچنین بین 55 تا 68 درصد از این بنگاه ها در اقتصادهای نوظهور با کمبودهای مالی رو به رو هستند.
بک (Beck) و همکاران نتیجه گیری کردند که این بنگاه ها نسبت به بنگاه های بزرگ، بیشترین تامین مالی خود را از منابع داخلی و غیر رسمی، همچون استقراض های خانوادگی و یا قرض دهندگان غیر رسمی انجام می دهند.
یکی از موارد مهمی که در شکاف تامین مالی این بنگاه ها وجود دارد، اطلاعات نامتقارن بین وام دهندگان و این بنگاه هاست.
عدم تقارن اطلاعات نکته ایست که در گزارش های اعتباری پوشش داده می شود.
مشکلات دیگری نیز برای تامین مالی این بنگاه ها وجود دارد که در زیر بیان شده است.
برخی از مشکلاتی که در راه تامین مالی بنگاه ها وجود دارد به اندازه این بنگاه ها بر می گردد.
برای مثال فقدان اندازه اقتصادی مناسب یکی از این موارد است.
به طور نسبی تسهیلات کوچک قابلیت پوشش هزینه های مدیریت ریسک را در غیاب فقدان اطلاعات اعتباری استاندارد و جامع ندارند.
در واقع ارزیابی این بنگاه ها هزینه بالایی دارد و اعطای تسهیلات خود برای بانک صرفه اقتصاد ندارد.
نقش گزارشگری اعتباری در تامین مالی بنگاه های کوچک و متوسط
مهم ترین و اصلی ترین نقش سیستم های گزارشگری اعتباری رفع اطلاعات نامتقارن بین وام دهندگان و وام گیرندگان بالقوه است که منجر به ارزیابی ریسک اعتباری کارآمد، سریع و با هزینه پایین خواهد شد.
فناوری های ارزیابی اعتباری (با نگاه بر تامین مالی SME)
ارزیابی وام گیرندگان بالقوه توسط وام دهندگان، که شامل بنگاه های کوچک و متوسط نیز می شود بر پایه دو شاخص صورت می گیرد:
- ظرفیت های مالی یا توانایی بدهکار برای بازپرداخت تسهیلات فراهم شده
- تمایل بازپرداخت بدهکار برای بازپرداخت
توانایی بازپرداخت عمدتا بر پایه چشم انداز کسب و کار بنگاه و همچنین چشم انداز بخشی که این بنگاه در حال فعالیت است باز می گردد.
تمایل بازپرداخت بر پایه سوابق بازپرداخت و نحوه بازپرداخت قراردادهای تسهیلات و همچنین تعهداتی مانند پرداخت های مالیاتی و قبوض خدماتی مشخص می شود.
برای براورد توانایی در بازپرداخت می بایست اعتبار دهنده به صورت های مالی 2 تا 3 سال قبل دسترسی داشته باشند و همچنین طرح های اتی شرکت، طرح توجیه کسب و کار و سایر موارد نیز می بایست ارائه شوند.
برای تمایل به پرداخت نیز کلیه
سوابق اعتباری که شامل پرداخت های به موقع و پرداخت های با تاخیر، معوق و همچنین نکول ها باشد، می بایست در اختیار اعتباردهنده قرار گیرد.
از آن جا که بنگاه های کوچک و متوسط به وسیله یک یا تعداد محدودی سهام دار اداره می شود، بیشتر اعتباردهندگان تمایل دارند تا مالکان این بنگاه ها را نیز مورد ارزیابی قرار دهند.
در صورتی که اطلاعات ذکر شده برای اعتباردهندگان وجود نداشته باشد و یا اطلاعات قابل اتکا وجود نداشته باشد از روش ها جایگزین برای ارزیابی اعتباری SME ها استفاده می کنند.
وام دادن رابطه ای یکی از متداول ترین روش هاست.
وام دادن رابطه ای در اصطلاح اطلاعات نرم نامیده می شوند، همچون اطلاعات موجود در مورد خصوصیات شخصی مالک یا مالکان یک بنگاه.
چنین اطلاعاتی از طریق کارمند اعتبارات و از ارتباط مستقیم به دست می آید.
نقش گزارش گری اعتباری در تامین مالی SME
یکی از نتایج که از بخش قبل می توان گرفت این است که اگر اطلاعات بیشتر و بهتری در خصوص بنگاه های کوچک و متوسط در دسترس باشد، دسترسی این موسسات به منابع مالی بیشتر می شود، همچنین آن ها می توانند با نرخ بهره مناسب تر و شرایط بهتری تسهیلات دریافت کنند.
شرکت های گزارشگری اعتباری (Credit Reporting Company) نقش اساسی در فراهم آوردن این داده ها ایفا می کنند.
شرکت های گزارشگری اعتباری خصوصی نهادهایی خاص هستند که در فضای گزارشگری اعتباری بنگاه های کوچک و متوسط نیز فعالیت می کنند.
این نوع شرکت ها به صورت تخصصی در زمینه جمع آوری داده ها و همچنین فراهم کردن ابزار تحلیل، امکانات مناسبی را برای تصمیم سازی ارائه می کنند.
همچنین مراکز ثبت داده های اعتباری (Public Credit Registry) نیز در ارتباط به این شرکت ها هستند که اطلاعات را از موسسات مالی به منظور هدف اصلی نظارت جمع آوری می کنند.
استفاده کنندگان اصلی از گزارش های اعتباری عبارتند از، بانک های تجاری، سایر وام دهندگان در بازار اعتبار.
همچنین شرکت های بزرگ از بخش های مختلف اقتصادی تمایل به استفاده از گزارش ها را دارند.
در خصوص مراکز ثبت داده های اعتباری، استفاده کنندگان محدود به بانک ها و موسسات تحت نظارت می باشد و داده های خود را ارسال می کند محدود می شود.
زمانی که گزارشگری اعتباری به صورت مناسب کار کند، وام دهندگان می توانند سایر روش های ارزیابی را کنار بگذارند.
منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال چهارم ، شماره بیستم ، مهر 1395 ، صفحات 44 و 45 و 46 و 47