ریسک اعتباری یکی از مهم ترین ریسک هایی است که نهادهای پولی و مالی همچون بانک ها را تحت تاثیر قرار می دهد. ریسک اعتباری ریسکی است که براساس آن وام گیرنده به دلایلی مانند عدم تمایل و یا عدم توان مالی، قادر به پرداخت اصل و فرع وام بدهی خود طبق شرایط مندرج در قرارداد نمی باشد.
به عبارت دیگر مطابق این ریسک ها، بازپرداخت ها یا با تاخیر انجام شده و یا اصلا وصول نمی شود. این امر موجب ایجاد مشکلاتی در گردش وجه نقد بانک ها می شود.
علی رغم ابداع و نوآوری های موجود در بخش خدمات مالی، این نوع ریسک هنوز به عنوان دلیل عمده موفقیت موسسات مالی محسوب می شود.
علت آن هم این است که معمولا 80 درصد از ترازنامه یک بانک به جنبه هایی از این نوع ریسک بر می گردد.
ریسک اعتباری به عنوان اصلی ترین علت ورشکستگی بانک ها محسوب می شود. اساس عملکرد صحیح مدیریت
ریسک اعتباری بانک ها و موسسات اعتباری به شناسایی عوامل ذاتی ریسک در عملیات وام دهی بستگی خواهد داشت.
بانک ها با استقرار سیستم مدیریت ریسک اعتباری مناسب می توانند، تدابیر لازم را برای حذف و یا کاهش ریسک اعتباری اتخاذ نمایند.
در این راستا بانک ها با طبقه بندی اعتبارات و عدم پذیرش وام ها و اعتبارات نامناسب خود را از پذیرش ریسک اضافی مصون می دارند. بدون تبعیت از یک سیستم ریسک اعتباری مناسب، تاثیر زیان عملیات بانکی غیر قابل پیش بینی خواهد بود.
بنابراین یک سیستم رتبه بندی و امتیازدهی اعتباری مشتریان مناسب و کارآمد می تواند در شناسایی، اندازه گیری و مدیریت بر ریسک اعتباری یاری نماید.
سیستم های
رتبه بندی اعتباری برای تقسیم بندی مشتریان وام ها مورد استفاده قرار می گیرند که یکی از متداول ترین آن ها، سیستم پنج C اعتباری است.
براساس این سیستم، اشخاص خبره با تحلیل پنج شاخص اصلی و وزن دهی ذهنی به آن ها به تصمیم اعتباری دست خواهند یافت. شاخص های اصلی و وزن دهی ذهنی به آن ها به تصمیم اعتباری دست خواهند یافت. شاخص های اصلی این سیستم عبارتند از:
- شهرت و شخصیت اعتبار گیرنده: براساس تجارت گذشته، میزان تمایل و توان وام گیرنده به بازپرداخت اصل و فرع وام به شخصیت و ویژگی های رفتاری وام گیرنده بر می گردد.
- سرمایه: میزان سرمایه، حقوق صاحبان سهام شرکت و نسبت بدهی های آن از شاخص های اصلی تعیین کننده توان شرکت در بازپرداخت بدهی هایش محسوب می شود.
- ظرفیت: ظرفیت و توان کسب درآمد نیز از معیارهای اصلی تعیین کننده وضعیت اعتباری وام گیرنده می باشد.
- وثیقه: زمانی که وام گیرنده از بازپرداخت تعهداتش خودداری ورزید، بانک محق است که وثیقه او را ضبط نموده و با فروش آن مبالغ و زیان های حاصله را جیران نماید.
- شرایط دوره: شرایط اقتصادی بازار نیز از شاخص های مهم تعیین کننده ریسک اعتباری بانک های می باشد.
با این حال، تاکنون تحقیقات بسیاری پیرامون ارائه مدل های پیشنهادی برای
رتبه بندی اعتباری مشتریان صورت گرفته است که از آن جمله می توان تحقیقات ادز-وایت و ردی، مرتون، لیلند و تافت، لانگستاف و شوارتز، کولین-دافرسن و گلدستین و اخیرا لیائو و دیگران و مارکوسی و کواگلیاریلو را نام برد.
یکی از مناسب ترین ابزارهای رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ها را می توان تکنیم های تصمیم گیری چند شاخصه معرفی کرد. امروزه در تصمیم گیری های با اهمیت، مسائل تصمیم گیری چند شاخصه به طرز گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته اند.
در یک مساله تصمیم گیری چند شاخصه، هدف یافتن بهترین جواب سازشی از میان کلیه گزینه هی ممکن براساس چندین شاخص کمی و کیفی است. چنین مسائلی توسط تکنیک هایی همچون ویکور که یکی از جدیدترین روش های تصمیم گیری چند معیاره است، قابل حل است.
روش ویکور به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری چند شاخصه، برای حل مسائل تصمیم گیری گسسته با معیارهای متضاد و غیر قابل اندازه گیری توسعه یافته است.
این روش بر رتبه بندی و انتخاب از یک مجموعه گزینه ها متمرکز شده و جواب های سازشی را برای یک مساله با معیارهای متضاد تعیین می کند.
این روش قابلیت آن را دارد که تصمیم گیرندگان به تصمیم نهایی دست یابند. جواب سازشی یک جواب ممکن به نزدیک ترین جواب ایده آل بوده و سازش نیز یک توافق در جهت تبادلات دوسویه می باشد.
باتوجه به ادبیات موجود، روش ویکور در زمینه هایی همچون انتخاب محل، سیاست محیطی و تحلیل پوششی داده ها مورد استفاده قرار گرفته است. همین طور درباره توسعه این روش، تاکنون تحقیقاتی ارائه شده است.
برای مثال، هوانگ و دیگران یک مدل ویکور توسعه یافته را براساس مفهوم تئوری تاثر پیشنهاد کردند. وحدانی و دیگران یک مدل فازی مقدار بازه ای را برای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه توسعه دادند، به طوری که مقادیر رتبه بندی همانند اوزان معیارها به صورت اعداد فازی مقدار بازه ای بیان شدند.
چانگ یک روش ویکور را برای بهبود روش ویکور سنتی پیشنهاد داد. در این روش پیشنهادی، برخی مشکلات موجود در حل مسائل توسط روش ویکور سنتی بهبود یافتند.
چنین مسائلی توسط تکنیک هایی همچون ویکور که یکی از جدیدترین روش های تصمیم گیری چند معیاره است، قابل حل است. روی ویکور به عنوان یکی از روش های تصمیم گیری چند شاخصه، برای حل مسائل تصمیم گیری گسسته با معیارهای متضاد و غیرقابل اندازه گیری توسعه یافته است.
چانگ یک روش ویکور را برای بهبود روش ویکور سنتی پیشنهاد داد. در این روش پیشنهادی، برخی مشکلات موجود در حل مسائل توسط روش ویکور سنتی بهبود یافتند.
یانک و دیگران نیز روش ویکور را براساس روش های فرایند تحلیل شبکه و ارزیابی تصمیم گیری آزمایشی تعمیم دادند. اپریکوویچ و ژنگ دو روش ویکور و تاپسیس را مورد مقایسه و ارزیابی قرار داده و بر مدل سازی و نرمال سازی آن متمرکز شدند.
اپریکوویچ و ژنگ روش ویکور را با روش های تصمیم گیری تاپسیس، پرومتی و الکترو مقایسه کردند و صیادی و دیگران نیز مفهوم روش ویکور را برای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه با اعداد بازه ای توسعه دادند.
در حال حاضر در نظام بانکداری کشورمان، عدم بازپرداخت تسهیلات به یکی از بزرگ ترین مسائل تبدیل شده است و به دلیل عدم وجود یک سیستم متناسب برای تخصیص مناسب تسهیلات، بانک ها دچار مشکلات عدیده ای از جمله مشکل تخصیص اعتبارات، مشکل ناتوانی در بازپرداخت وام های بانک مرکزی و یا بیشتر شدن مقدار تسهیلات از مقدار بازپرداختی و افزایش مطالبات معوق شده اند.
از راهکارهای حل این مشکل رتبه بندی اعتباری مشتریان است، به این معنی که بانک براساس شاخص های معتبری به مشتریانش امتیازاتی را اعطا نماید و در نهایت براساس این امتیازات رتبه مشتریانش را برای اعطای تسهیلات مشخص نماید.
از این رو انگیزه اصلی ما در این مقاله، استفاده از روش ویکور برای رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ها است که در آن از چند شاخص معتبر سیستم پیج C اعتباری استفاده خواهد شد.
هم چنین توسعه روش ویکور از انگیزه های دیگر خواهد بود. به گونه ای که علاوه بر ارائه یک روش ویکور پیشنهادی که بتواند مقدار بهینه وزن هر شاخص را به دست آورد، از تکنیک تصمیم گیری گروهی نیز برای دستیابی به نتایج بهتر استفاده خواهد شد.
در این بخش رویکردی برای توسعه روش ویک.ر پیشنهاد می شود که براساس آن می توان مقائیر بهینه اوزان شاخص ها را برای دستیابی به نتایج بهتر تعیین نمود.
این مقاله به این صورت ادامه می یابد که در بخش 2 مروری بر روش ویکور شده و روش ویکور پیشنهادی نیز در بخش 3 ارائه می شود. برای تشریح روش ویکور پیشنهادی، در بخش 4 یک مثال عددی درباره مساله رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ها ارائه می شود که در نهایت بهترین گزینه برای اعطای تسهیلات تعیین خواهد شد.
نتیجه گیری و برخی پیشنهادات برای تحقیقات آتی نیز در بخش 5 آورده می شوند.
مثال عددی
برای تشریح روش ویکور پیشنهادی، یک مثال عددی درباره مساله رتبه بندی اعتباری مشتریان در یک بانک را در نظر می گیریم. برای این مساله فرض می کنیم که چهار مشتری واجد شرایط دریافت تسهیلات از بانک هستند که هدف تعیین رتبه این مشتریان و اولولیت بندی در اعطای تسهیلات به آن ها است.
از این رو چهار شاخص از شاخص از شاخص های پنج C اعتباری تحت عنوان شهرت و شخصیت اعتبارگیرنده، سرمایه، ظرفیت و و ثیقه و یک شاخص صحت اطلاعات برای ارزیابی این مشتریان در نظر گرفته می شود که همگی این شاخص ها از نوع مثبت هستند.
روش ویکور
روش ویکور برای بهینه سازی مسائل چند معیاره در سیستم های پیچیده معرفی شد. این روش یک مجموعه رتبه بندی شده از گزینه های موجود را به شاخص های متضاد تعیین می کند.
هدف اصلی روش ویکور نزدیکی بیشتر به جواب ایده آل هر شاخص است، به طوری که رتبه بندی گزینه ها بر اساس این هدف صورت می گیرد.
روش ویکور یک ابزار اثربخش در فرایند تصمیم گیری چند معیاره است، مخصوصا زمانی که تصمیم گیرنده (یا تصمیم گیرندگان) به دلیل عدم توان یا عدم شناخت نمی توانند اولیت شان را در آغاز طراحی یک سیستم بیان کنند.
خلاصه مقاله
امروزه بسیاری از بانک های داخلی کشور نوعی ریسک اعتباری را تجربه می کنند که از پیامدهای آن می توان افزایش مطالبات معوق بانک ها و مشکل عدم بازپرداخت وام های بانک مرکزی را برشمرد.
بنابراین استقرار یک سیستم
مدیریت ریسک اعتباری لازم و ضروری به نظر می رسد. سیستم معتبر 5C اعتباری یکی از سیستم های رتبه بندی مشتریان است که می تواند برای مدیریت ریسک اعتباری در نظر گرفته شود.
از سوی دیگر وجود یک ابزار مناسب نیز برای استقرار این سیستم لازم است. روش ویکور یکی از ابزارهای کارآمد برای رتبه بندی گزینه های ممکن است که می تواند برای رتبه بندی اعبتاری مشتریان مورد استفاده قرار گیرد.
در این مقاله یک روش ویکور توسعه یافته پیشنهاد خواهد شد که می تواند در فرایند تصمیم گیردی مقادیر بهینه اوزان اهمیت شاخص را ارائه نماید.
برای تشریح روش پیشنهادی یک مثال عددی درباره مساله رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ارائه و بهترین گزینه موجود برای اعطای تسهیلات تعیین خواهد شد.
نتیجه گیری و پیشنهادات
بدون تبعیت از یک سیستم مدیریت ریسک اعتباری مناسب، تاثیر زیان عملیات بانکی غیر قابل پیش بینی و پیشگیری خواهد بود. امروزه اکثر بانک های معتبر جهانی از سیستم های مدیریت ریسک اعتباری برای کنترل و اداره کردن ریسک پرتفوی اعتباری خود استفاده می کنند.
یکی از این سیستم های معتبر جهانی، سیستم پنج C اعتباری است که در این مقاله به تشریح آن پرداخته شد. یکی از ابزارهای مناسب برای اجرای سیستم های مدیریت ریسک اعتباری، روش های تصمیم گیری چند معیاره است. روش ویکور یکی از روش های کارآمد تصمیم گیری چند معیاره است که اخیرا معرفی گردیده است.
در این مقاله براساس رویکرد تصمیم گیری گروهی، یک روش ویکور توسعه یافته پیشنهاد گردید که برای دستیابی به نتایج دقیق تر، مقادیر بهینه اوزان اهمیت شاخص ها در الگوریتم حل مورد استفاده قرار گرفتند.
برای تشریح روش ویکور پیشنهاد شده، یک مثال عددی درباره مساله رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ها با چندین شاخص معتبر سیستم پنج C اعتباری ارائه و مناسب ترین گزینه موجود (مشتری) برای اعطای تسهیلات مشخص گردید.
روش پیشنهاد شده می تواند به عنوان ابزاری مفید برای مدیریت ریسک اعتباری سیستم های مالی و اعتباری کشور همچون بانک ها مورد استفاده قرار گیرد.
قابلیت و انعطاف پذیری روش پیشنهادی بیانگر آن است که این روش می تواند برای سایر مسائل تصمیم گیری چند گزینه ای نیز مورد استفاده قرار گیرد.
وزن اهمیت اثرگذاری نظرات تصمیم گیرندگان در فرایند تصمیم گیری همواره براساس قضاوت های ذهنی افراد صورت می گیرد. به این منظور، استفاده از متغیرهای کلامی برای اوزان اهمیت نظرات تصمیم گیرندگان می تواند برای تحقیق آتی پیشنهاد شود.
اثرگذاری نظرات تصمیم گیرندگان در فرایند تصمیم گیری همواره بر اساس قضاوت های ذهنی افراد صورت می گیرد. به این منظور، استفاده از متغیرهای کلامی برای اوزان اهمیت نظرات تصمیم گیرندگان می تواند برای تحقیق آتی پیشنهاد شود.
معرفی یک روش ویکور توسعه یافته برای رتبه بندی اعتباری مشتریان بانک ها
https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=211243