اعتبارسنجی مشتریان روشی مطمئن و متداول برای افزایش کیفیت اعطای تسهیلات و مدیریت ریسک در نظام بانکی و هم چنین بازارهای مالی به شمار می رود.
تعریف اعتبارسنجی به زبان ساده
در ادبیات اقتصاد بین المللی اعتبارسنجی روشی است مبتنی بر علوم آماری که در آن با استفاده از مدل های آماری، مبتنی بر تاریخچه و حساب های اعتباری افراد ریسک و خطر اعطای تسهیلات به افراد اندازه گیری و امتیازبندی می شود.
شناسنامه اعتباری (Credit Bureau) اصطلاحا زیرساختی است که تبادل اطلاعات اعتباری را میان اعطا کنندگان تسهیلات و مجریان بازارها فراهم میکند.
این زیر ساخخت به روش های مختلف علمی با استفاده از تکنولوژی های بروز، اطلاعات قابل اطمینانی را از تاریخچه اعتبار مشتریان و نمره اعتباری ان ها نزد بانک ها فراهم میکند.
در واقع وقتی که بانک ها قصد دارندبه مشتریان وام یا تسهیلاتی پرداخت کنند، وضع اعتبار، دارایی ها و خوش حسابی یا بدحسابی مشنری مورد نظر را میسنجند و پس از به دست آوردن اطلاعات لازم از جمله نسبت های مالی میانگین، موجودی سپرده مشتریان، میزان بدهی و تعهدات نزد بانک مورد نظر و سایر بانک ها اقدام به تصمیم گیری در خصوص می کنند.
مزایای سنجش اعتباری برای نظام بانکی
بانک ها و موسسات مالی و اعتباری، همواره با خطر ریسک نکول تسهیلات اعطایی مواجه هستند و مدیریت ریسک از ناحیه بازپرداخت تسهیلات، همواره جزء برنام های اصلی بانک است.
به همین جهت بانک ها به علت محدودیت منابع و دارایی ها، همواره علاقه مند هستند که به خوش حساب ترین مشتریان خود در طیف های تسهیلاتی، کمک کنند.
در واقع در بسیاری از اوقات بزرگی مبلغ رسالی و میزان تسهیلات مشتریان اهمیت ندارند، بلکه پیش بینی و اطمینان از بازپرداخت به موقع تسهیلات برای بانک ها در اولویت هستند.
عدم کارکرد مناسب نظام اعتبارسنجی در گذشته و حال، موجب سنگین تر شدن ضمانت نامه ها و وثایق دریافتی توسط بانک ها برای اطمینان از بازپرداخت تسهیلات شده است که نتیجه آن عدم امکان استفاده طیف وسیعی از مشتریان از تسهیلات است.
چرا که بسیاری توانایی فرآهم آوردن چنین ضمانت نامه ها و وثایقی را ندارند.
اطمینان خاطر بانکداران با ارزیابی کارنامه اعتباری مشتریان
توجه به اعتبارسنجی مشتریان و تشکیل شناسنامه اعتباری برای آن ها، امکان مدیریت ریسک بهتر و کارآمدتر را برای بانک ها و موسسات مالی و اعتباری فراهم می آورد.
از جنبه دیگر، اعتبارسنجی مشتریان نیاز بانک ها برای استفاده از ضمانت نامه ها و وثایق را کماهش داده و با تکیه بر نمرات اعتبارسنجی و اعتماد به مشتریان، سهولت دسترسی به تسهیلات را برای مشتریان فراهم می آورد.
هم چنین بانک ها قادر خواهند بود تنوع تسهیلات خود برای انواع مختلفی از مشتریان را بالا ببرند.
کاهش 8 درصدی نسبت معوقات به تسهیلات در بازه زمانی 4 ساله در کشور هند
با اجرای مبانی اعتبارسنجی، NPL (نسبت مطالبات معوق به تسهیلات) کاهش پیدا خواهد کرد که در حوزه م دیریت ریسک بانک ها و موسسات اعتباری، موفقیت بزرگی محسوب می شود.
در این مورد تجربه موفق نظام بانکی کشور هند می تواند مورد توجه قرار گیرد.
در این کشور با اجرای مبانی اعتبارسنجی مشتریان و اعطای شناسنامه اعتباری به آنها، ار سال 2002 تا 2007، نسبت مطالبات معوق به تسهیلات در نظام بانکی، از 10.4 درصد به 2.8 درصد کاهش یافت و کاهش تقریبی 8 درصدی نسبت معوقات به تسهیلات را در طول 4 سال با کمک نظام سنجش اعتبار مشتریان برای خود رقم زد.
فواید شناسنامه اعتباری برای شهروندان
اما اگر از جنبه دریافت کنندگان تسهیلات به این موضوع نگاه کنیم، در می یابیم که این کار برای مشتریان بانکی نیز فوایدی را در بر دارد.
از یک نظر آن ها مجبور به ارائه ضمانت نامه و وثایق سنگین نیستند، از جنبه دیگری، بانک ها و موسسات مالی و اعتباری می توانند مشاوره های مالی برای ارتقای رتبه اعتباری را در اختیار مشتریان خود بگذارند و اصول اقتصادی مدیریت مالیه شخصی را به ان ها آموزش دهند.
این کار عاقه مشتریان را برای ترمیم یا ارتقای رتبه اعتباری خود جهت دریافت سقف بیشتری از تسهیلات را افزایش می دهد.
تجربه غول اعتبارسنجی جهانی در حیطه مشتریان بانکی
قطعا ارزیابی عملکرد کشورهای موفق در حوزه صنعت بانکداری می تواند در جهت آموزش و تشویق دست اند کاران داخلی بانکی نقش بسزایی داشته باشد.
و از این طریق به مرور تجربه کشورهای پیشرفته دنیا در حوزه می تواند برای سیاست گذاری بومی مفد به فایده واقع شود.
سابقه 50 ساله اعتبارسنجی در ایالات متحده
کشور آمریکا با داشتن سابقه ای بالغ بر 50 سال، پیشتاز در عرصه اعتبارسنجی مشتریان در حوزه بانک و بیمه به شمار می رود.
موسسات اعتبارسنجی مختلفی در این کشور فعالیت می کنند اما سه موسسه Experian , Equifax , TransUnion مهمترین آن ها به شمار می روند.
متداول ترین روش اعتبارسنجی مشتریان بانک ها و موسسات اعتباری و بیمه ای در آمریکا، روش FICO میباشد.
روش اعتبارسنجی FICO
در این روش کلیه سوابق اعتباری و مالی افراد درخواست کننده تسهیلات در یک نبرد خلاصه می شود. در این
روش اعتبارسنجی، عوامل مهمی در شکل گیری نمره اعتباری افراد دخالت دارند و هر کدام سهام مشخصی از نمره اعتباری افراد را به خود اختصاص می دهند.
از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- تاریخچه بازپرداخت تسهیلات
- تاریخ شروع استفاده از اعتبار
- نوع اعتبارات فعلی (حساب های گردشی، اقساط وام و ...)
- نسبت بدهی در مقایسه با اعتبارات دریافت شده
- تعداد درخواست های جدید اعتبار
- سوابق ورشکستگی
- میزان درآمد فرد متقاضی تسهیلات و ...
حق شهروندی اطلاع از رتبه اعتباری
از دیگر موارد مهمی که در مباحث اعتبارسنجی مورد توجه قرار میگیرد، حفظ حقوق مشتریان است.
قانون گزارش اعتباری آمریکا برای رفع نگرانی های شهروندان در خصوص حفاظت از اطلاعات محرمانه آن ها، حقوقی را برای شهروندان در نظر گرفته که موسسات اعتبارسنجی موظف به رعایت آنها هستند.
از جمله مهمترین آنها میتوان به "
حق اطلاع شهروندان از رتبه اعتباری خود" اشاره کرد.
در پایان لازم به ذکر است که رسیدن به سطح مطلوبی از نظام اعتبارسنجی برای مشتریان بانک ها و موسسات اعتباری، علاوه بر تلاش محققین حوزه بانکداری، نیاز به افزایش اطمینان خاطر مشتریان از حقوق خود دارد و بنایراین علاوه بر تحقیق پیرامون توسعه ابعاد فنی (سخت افزاری) آن، نیاز به فرهنگ سازی و توسعه در حوزه نرم افزاری برای ارتقای اعتماد مشتریان بانکی ضروری است.
منبع: ماهنامه اعتبارسنجی ، سال پنجم ، شماره بیست و چهارم ، بهمن 96 ، صفحات 34 و 35