اعتبارسنجی یک رویکرد علمی مبتنی بر دانش بانکداری و علم آمار است.
در این رویکرد اطلاعات وضعیت جاری و سابقه ای متقاضی تجزیه و تحلیل می گردد و امتیاز اعتباری وی محاسبه می شود.
امتیاز اعتباری بیانگر میزان ریسک
اعتبار سنجی مشتریان در بازپرداخت تعهداتش است.
به عبارت دیگر، اعتبارسنجی از اطلاعات وضعیت گذشته و جاری متقاضی استفاده می کند تا رفتار او را در آینده پیش بینی کند.
در اعتبارسنجی، مشتریان به سه گروه حقیقی مصرفی، حقیقی حرفه ای و حقوقی دسته بندی می شوند.
اشخاص حقیقی مصرفی، افرادی هستند که به عنوان مصرف کننده، متقاضی خرید اعتباری هستند.
به عنوان نمونه از این گروه از مشتریان می توان افرادی را ذکر کرد که برای خرید لوازم خانگی یا خودرو از چک بانکی استفاده می نمایند.
برای
اعتبارسنجی اشخاص حقیقی مصرفی معمولا از متغیرهای هویتی، سکونتی، درآمدی و سابقه ای استفاده می شود.
مشتریان حقیقی حرفه ای، افرادی حقیقی ای هستند که صاحب کسب و کار بوده و در جهت توسعه کسب و کار خود متقاضی نیز در محاسبات وارد می شوند.
به عنوان نمونه هایی از این دسته از مشتریان (
اعتبار بانکی افراد)، می توان به موارد مقابل اشاره کرد: پزشکی که برای خرید لوازم پزشکی نیازمند اعتبار است یا مغازه داری که برای تغییر دکور یا خرید لوازم داخل مغازه متقاضی دریافت اعتبار است.
دسته سوم مشتریان، اشخاص حقوقی یا شرکت ها هستند.
متغیرهایی که در اعتبارسنجی این دسته از مشتریان استفاده می شود از دو دسته دیگر گسترده تر بوده و دامنه وسیع تری را در بر می گیرد.
در اعتبارسنجی اشخاص حقوقی علاوه بر وضعیت عمومی شرکت (نظیر نوع صنعت، بازار فروش، تعداد کارکنان)، ترازنامه و صورتحساب سود و زیان سه سال آخر متوالی نیز در محاسبات استفاده می شوند.
به علاوه، سوابق اعتباری خود شرکت، اعضای هیئت مدیره و مدیر عامل نیز از جمله اطلاعاتی هستند که در اعتبارسنجی مشتریان حقوقی به کار گرفته می شود.
علاوه بر اطلاعات ورودی که بخشی از آن ها در بالا معرفی شد، سیاست های کسب و کار موسسه ارائه دهنده اعتبار نیز در فرآیند اعتبارسنجی موثر هستند.
از جمله مهم ترین مواردی که در بخش سیاست ها تعیین می شود، تعریف اعتبارسنجی مشتری خوش حساب و مشتری بد حساب است.
توجه به این نکته ضروری است که کسب وکارها در شرایط متفاوت می توانند تعاریف متفاوتی در مورد مشتری خوش حساب و بدحساب داشته باشند و بر اساس این تعاریف، رفتار متفاوتی از خود نشان دهند.
لازم به ذکر است، تعریف مشتری خوش حساب و بد حساب یک تعریف استراتژیک است که می بایست با نگاه کارشناسی و دقیق انجام شود.
چرا که در نهایت، مشتری خوش حساب، فردی خواهد بود که می تواند تسهیلات دریافت کرده و محصول را به طور اعتباری خریداری نماید (در کسب و کارها، چک بانکی مشتری خوش حساب پذیرفته می شود که این امر با
اعتبار سنجی چک مشتری انجام می شود) و مشتری بد حسابف فردی است که از دامنه مشتریان حذف شده و با درخواست دریافت تسهیلات او مخالفت می شود.
در کسب و کارها، چک بانکی مشتری بد حساب پذیرفته نمی شود.
به این ترتیب، تعریف دقیق مشتری خوش حساب و بد حساب تاثیر مستقیم بر عملکرد کسب وکارها و موسسات ارائه دهنده اعتبار دارد و می بایست حداکثر دقت را در این خصوص مبذول داشت.
سابقه اعتبار سنجی مشتریان در ایران و جهان
اعتبارسنجی با مفهوم ارزیابی و سنجش توان بازپرداخت متقاضیان دریافت اعتبار و تسهیلات مالی از دهه 1960 در دنیا استفاده شده است.
پیش از انقلاب در ایران بانک ها جهت تعیین اعتبار یک مشتری، علاوه بر واحد نسبتا مجهزی که برای تحقیق و تمرکز اطلاعات در مورد
اعتبار مشتریان داشتند، از اطلاعات سایر بانک ها به خصوص بانک مرکزی استفاده می کردند.
کلیه اطلاعات در این مورد در کانون بانک ها تجمیع شده و بانک های عضو به سرعت اطلاعات جامع و صحیح مشتریان خود به دست می آورند.
علاوه بر این، در آن زمان در کانون بانک ها یک لیست سیاه وجود داشت که در صورت معوق شدن بدهی های یک مشتری، نام و مشخصات او جهت درج در این لیست، به کانون بانک ها ارسال می شد.
کانون بانک ها نیز طی اطلاعیه ای سایر بانک های عضو را از نام و مشخصات مشتریان بدحساب آگاه می کرد.
پس از آن که هر مشتری بدهی های خود را بازپرداخت می کرد، این امر توسط بانک مربوطه به کانون بانک ها اطلاع داده می شد تا مشتری از لیست سیاه خارج شده و بانک های عضو نیز از پرداخت بدهی های آن مشتری آگاه گردند.
در فرآیند سنتی اعتبارسنجی که به صورت تشکیل پرونده و ارزیابی توسط کارشناس انجام می شد اشکالاتی وجود دارد که از آن جمله می توان به زمان بر بودن ارزیابی (چند هفته یا چند ماه)، قضاوت شخصی کارشناس، خطای فردی، هزینه های ثابت و متغیر نیروی انسانی اشاره کرد.
با توجه به این موارد، نیاز به یک فرآیند اعتبار سنجی مشتریان سیستماتیک مبتنی بر دانش و فناوری روز به روشنی مشخص است.
امروزه در فرآیند اعتبارسنجی، بانک ها و موسسات اعتباری از معیارهای متنوعی که نشان دهنده عملکرد متقاضی در گذشته و وضعیت حال او است استفاده می کنند تا توان اعتباری او را برآورده نمایند.
لازم به ذکر است که معیارهای اعتبارسنجی می بایست با توجه به هدق ارائه اعتبار یا حتی اندازه تسهیلات متفاوت باشد.
به عنوان نمونه در عموم موسسات ارائه دهنده اعتبار، معیارهای ارزیابی جهت اعطای وام های بزرگ و کوچک متفاوت هستند.
به عبارت دقیق تر، معمولا بانک ها و موسسات مالی و اعتباری در اعطای وام های بزرگ علاوه بر بررسی وضعیت جاری و سابقه ای متقاضی، مواردی از جمله دارایی های منقول و غیر منقول و سوابق سرمایه گذاری های او را در محاسبات لحاظ می کنند اما در خصوص وام های کوچک و متوسط،
اعتبارسنجی مشتریان به صورت بررسی عوامل کلی وضعیت سابقه ای و جاری انجام می شود.
در حال حاضر
شرکت های اعتبارسنجی پیشرو در دنیا سه شرکت
اکسپرین،
اکویفکس و
ترنسیونین هستند که با در اختیار داشتن داده های میلیون ها شخص حقیقی و حقوقی مختلف در سراسر دنیا به ارائه سرویس های اعتبارسنجی می پردازند.
منبع: شرکت اعتبارسنجی حافظ سامان ایرانیان (http://www.icbs.ir/Article/DownloadArticle?id=1) و (http://www.icbs.ir/Article/DownloadArticle?id=16)